O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

(fizik reflekslarga)
ta ’sir ctibgina 
qolm ay, skelet m u sk u llarin in g to n u sig a
(tonik reflekslarga)
ham ta ’sir etadi.
O r q a m iy a y u q o r i r o q d a n q i r q i b q o ‘y ilg a n d a r e t i k u l y a r f o r m a ts iy a
faollashtiruvchi v a to rm o z lo v c h i ta ’sir k o ‘rsata olm aydi, bu esa spinal shokning va 
k eyinroq ro ‘y b eradigan g ip e rrefle k siy a n in g sabablaridan biri b o ‘lsa kerak.
D eserebratsion r ig id lik n in g k elib chiqishida retik u ly ar form atsiyaning roli 
ta jrib ad a isbot etilgan. M iy a o ‘za n i uzunchoq m iya yuqo risid an qirqib q o ‘yilsa, 
b u lb a r retikulyar fo rm a tsiy an in g o rq a m iya m arkazlarini torm ozlovchi neyronlari 
faolligini susaytiradigan im p u lslar kelm ay qoladi. Ayni vaqtda V aroliy ko ‘prigining 
q o p q o g 'i sohasidagi fao lla sh tiru v c h i neyronlarga vestibulyar yadrolardan va orqa 
m iyadan afferent im p u lsla r k elav e ra d i. Shunday qilib, retik u ly ar form atsiyaning 
to rm o z lo v c h i va fa o lla s h tiru v c h i im pulslari o ‘rta sid a g i m u v o z an a t b u zilib , 
faollashtiruvchi im pulslar o rtib k etadi. N atijada skelet m uskullarining, ayniqsa 
yozuvchi m usk u llam in g to n u si kesk in darajada oshib qo lad i. V aroliy ko ‘prigi 
q o p q o g ‘i sohasidagi fa o llash tiru v c h i retikulyar form atsiya boMaklari yem irilganda 
deserebratsion rigidlik r o ‘y b erm aydi.
0 ‘rta m iyaning b a ’zi q ism la ri shikastlanganda asosan bukuvchi m uskullar 
rigidligi ro ‘y beradi. 0 ‘rta m iy a n in g retikulyar form atsiyasi ozgina zararlanganda 
faqat b iro y o q rigidligi k elib ch iq ish i mumkin.
R etikulyar form atsiya m u sk u l tonusiga ta ’sir etish m exanizm i R. G ranit ishlari 
tufayli m a’lum boMib qoldi. O rq a m iyaning gamma-motoneyronlari faolligi retikulyar 
form atsiya ta ’sirida o ‘z g a rish in i R. G ranit k o ‘rsatib berdi. G am m a-m otoneyronlar 
m uskul yoylarining p e rife rik q ism larid a g i m uskul to lalarin i innervatsiyalaydi. 
U lam in g shunday nom b ila n atalg a n ig a sabab shuki, gam m a-efferentlar degan 
ak sonlari A ä tipdagi in g ic h k a to la la r b o ‘lib, q o ‘z g ‘alishni skelet m uskullarining 
m o to r tolalariga nisbatan se k in ro q o ‘tkazadi.
Y u q o rid a a y tilg a n id e k , g a m m a -e ffe re n tla ri m u sk u l y o y la rid a g i m uskul 
to lalarining qisqarishiga s a b a b b o ‘ lib, ulam i taranglaydi v a m uskul yoylarining 
yadro xaltasidagi retseptorlardan afferent impulslar kelishini shu tariqa kuchaytiradi.
96

---

M uskul y o y la r id a n a ffe re n t im p u ls la r o r q a m iy a g a d o im k ir a v e rib , a l f a -
m otoneyronlam i q o ‘z g ‘atadi, bu esa m uskullar to n u sin in g sab a b i hisoblanadi. O rq a
m iyaning o rq a ildizlari qirqib q o ‘yilganda m u sk u l tonusining yo ‘qolishi m u sk u l 
tonusida a fferen t im pulslam ing aham iyati b o rlig in i k o ‘rsatadi. M uskul y o y la rid a
afferent im pulslar k elib turishini esa o ‘z n a v b a tid a gam m a-m otoneyronlar id o ra
etadi.
Shunday q ilib, o rq a m iyaneyronlari bilan sk e le t m uskul lari o ‘rtasida m u rak k a b
o ‘zaro m u n o sab atlar v a qaytar aloqalar b or. B u o ‘z a ro m unosabatlam i retik u ly a r 
form atsiya id o ra etad i, u gam m a-m otoneyronlarga ta ’s ir etib, m uskul y o y la rid a n
keluvchi afferen t im pulslar oqimini o ‘zg a rtirad i v a sh u bilan m uskullar to n u sig a
ta ’sir etadi.
M uskullar tonusini o ‘rta miya qopqog‘i ikkita retikulo-spinal y o ‘l tez o ‘tkazuvchi 
va sekin o ‘tkazuvchi y o ‘llar orqali idora etad i. Ild am harakatlam i n azorat q ilu v c h i 
im pulslar b irin c h i (te z o ‘tkazuvchi) y o ‘ld a n , s u s t to n ik qisqarishlam i n a z o ra t 
qiluvchi im pulslar e s a ikkinchi (skelet o ‘tk a z u v c h i) y o ‘ Idan o'tadi.
R etikulo-spinal m exanizm lam i bosh m iy a k a tta yarim sharlari p o ‘stlo g ‘i va 
m iyacha doim o n az o rat qilib turadi.