O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

kortikalizatsiya
ro ‘y b erg a n lig i tu fa y li p o ‘stloq ostidagi 
tu zilm alar, oraliq m iya va re tik u ly a r form atsiya fao liy ati k a tta yarim sharlar 
p o ‘stlo g ‘iga hayvonlardagiga nisbatan k o ‘proq b o ‘y sungan.
M iy ach a. M iya o ‘zani va m arkaziy nerv sistem asining oliy boMimlari - po ‘stioq 
o stid ag i y ad ro la r va bosh m iy a k a tta yarim sh arlari p o ‘s tlo g ‘ining reflektor 
re a k siy a la rin i y u za g a c h iq a r is h d a m iy ach a m uhim a h a m iy a t k asb etad i. U 
organizmdagi hamma murakkab harakat aktlarini, shu jum lad an ixtiyoriy harakatlami 
uy g ‘unlashtirish (k oordinatsiya)da qatnashadi.
M iyacha (cerebellum ) o ‘rta qism i - chuvalchang (verm is) va uning ikki yonidagi 
ikkita yarim sh arv a ikkitayon boM ak(lobi flocuionodulares)dan iborat. Filogenetik 
jihatdan eng qadimgi tuzilm alar - flokulonodulyar b o ‘ laklar q adim gi m iyacha ham 
d eb a ta lad i. M iyacha yarim sharlari oldingi va orqadagi b o 'la k d eb ikkigaajratiladi; 
orqadagi b o ‘lak yana ikki qism ga boMinadi. M iyachaning filo g e n etik jih atd an eng 
yosh tuzilm asi-orqadagi b o 'la k n in g oldingi qism i yangi m iy a ch a deb ataladi; u 
odam da va yuksak darajadagi m aym unlarda eng k o ‘p ta ra q q iy etadi.
M iyacha yarim sh arlarin in g y u q o ri yuzasi 1 
mm
dan 2 ,5 mm g acha qalinlikdagi 
miyacha po ‘stlog'i
degan k u lrang m oddadan iborat. M iy a ch a p o ‘stlo g ‘t uch qavat
- yuza, yoki molekular qavat, Purkine hujayralari qavati va ichki - granulyar qavatga 
ajratiladi.
99

---

N u c lc u »
fastigii
Nucleus
deniatus
3 5 - r a s m . H arak atlarn i 
b o sh q a rish d a m iy ach an in g
ah a m iy a ti:
A - m iyachaning (ko 'ndalang
kesim) ta rk ib iy q ism i; B -
harakat fa o liy a tin i boshqarishda
m iyachaning boshqa tuziimaiari
bilan aloqasi.
M iy a ch a n in g aso siy m assasini tashkil etad ig an oq m oddasida kulrang m odda 
to'p lam lari -
miyachayadrolari
bor. M iyachaning h ar b ir yarim sharida bu y adrolar 
uch ta d an : tis h s im o n y ad ro (n u cleu s d e n ta tu s ), probkasim on y ad ro (n u c le u s 
em boliform is) v a sh arsim o n yadro (nucleus glo b o su s) b o ‘ladi. M iyachaning o ‘rta
qism i (v e rm is)d a ik k ita c h o d iry a d ro si (n u cleu s fastigi)bor.
M iyacha m a rk a ziy nerv sistem asining bosh q a boMimlariga b irtalay nerv tolalari 
orqali b o g ‘la n a d i, bu to la la r 
miyachaning pastki, o'rta va yuqori oyoqchalari
degan uchta q a lin t a ’m ni hosil qiladi.
O rq a m iy a b ila n m iy a c h a o ‘rtasidagi tutam lar(F lek sig tu tam lari) h am daG oIl va 
B u r d a x t u t a m l a r i n i n g u z u n c h o q m iy a d a g i y a d r o la r i d a n , s h u n in g d e k , 
p ro p rio re tsep to rla r bilan vestibuloretseptorlardan im pu lso lib k elu v ch i vestibulyar 
yadro to la la ri m iy a ch a n in g pastki o yoqchalari orqali o ‘tadi. Katta yarim sh arlar 
p o ‘s tlo g ‘idan (a s o s a n presentral p u sh ta d an ) m iy ach ag a im puls o lib kelad ig an
tolalar o ‘rta oyoqchalar(m iyachadan V aroliy k o ‘prigigaboruvchioyoqchalar) orqali 
o ‘tadi. G o v ersn in g o rq a m iya tutamlari va oldingi to 'r t tepalikdan boshlangan tolalar 
m iyachaga y u q o ri o y o q ch a la r orqali kiradi.
M iy a c h a d a n k e lu v ch i afferent to la la r m iyachaning m arkaziy y ad ro la rid an
100

---

boshlanib, m iyachaning asosan yuq o ri o y o q ch a la ri orqali o ‘tadi va o ‘rta m iy a n in g
qizil yadrosida, talam us va gipotaiam us y ad ro larid a, m iya o ‘za n in in g retik u ly a r 
form atsiyasida - p o 's tlo q ostidagi y a d ro la rd a v a uzunchoq m iy a d a (k e sis h ib ) 
tugaydi. M iyachadan talam usga k eladigan im pulslar shu yerda yan g i n ey ro n g a
o ‘tadi, bu n eyron esa katta yarim sh a rla r p o ‘stlo g ‘ining m otor (h arak atlan tiru v ch i) 
sohasida tugaydi. Q izil yadroga keluvchi im p u lslar orqa m iyaga b o ru v ch i r u b ro ­
spinal tutam ni hosil qiladigan neyronlarga o ‘tadi. Shunday qilib, m iyacha m ark aziy
nerv tizim ining ham m a bo'lim lariga afferen t va efferent tolalar orqali b o g ‘ langan.