O. X. Azamatov

Nazorat uchun savollar 
 
1.Sinf bu nima? 
2.Sinf va obyekt orasida qanday farq bor? 
3. Inkapsulyatsiya nima uchun kerak? 
4. Obyekt maydonlariga murojaat qanday amalga oshiriladi? 
5.Хizmatchi so‘z private nima uchun ishlatiladi? 
 
 

---

61 
 
7 bob.  SINFLAR ORASIDA MUNOSABATLAR 
7.1. Munosabat turlari. Obyektlar sinf a’zolari sifatida 
Har  bir  sinfni  ikkita  muhim  jihati  mavjud:  u  arxitektura  birligini  moduli 
hisoblanadi,va  u  bir  necha  ma’lumotlar  turlarini  aniqlagan  holda  sermazmun 
tushunchaga  ega.  Dastur  tizimi  sinflari  hammasi  bir-biri  bilan  o‘zaro  aniq 
bog‘lanishda bo‘ladi. 
Obyektli  dasturlash  tizimida  ikkita  asosiy  tur  sinflarni  o‘zaro  bog‘lanishi 
aniqlangan.Birinchi  bog‘lanish  “Mijoz  va  Yetkazuvchi”,  odatda  mijoz  bog‘lanishi 
deb  ataladi  yoki  ichma-ich bog‘lanishda bo‘ladi. Ikkinchi bog‘lanish  “Ota-onalar va 
vorislar” bu odatda  vorislik deb nomlanadi. 
Тa’rif  1.  A  va  V  sinflar  “mijoz  va  yetkazuvchi”  bog‘lanishida  bo‘lsa,  agar  V 
sinfning  maydoni  A  sinf  obyekti  bo‘lsa,  A  sinf  V  sinfning  yetkazuvchisi  deb 
nomlanadi, V sinfi A sinfning mijozi deb ataladi.  
Тa’rif 2. A va V sinflar “Ota-onalar va vorislar” bog‘lanishida deyiladi, agar V 
sinf e’lon qilishda A sinf ota sinf sifatida ko‘rsatilgan bo‘lsa, V sinf A sinfning vorisi 
deb ataladi. 
Ikkala  bog‘lanish  –  vorislik  va  ichma-ich  joylashganlik  tranzitivlik  xossasiga 
ega. Agar V sinf A sinf mijozi, va S sinf V sinfning mijozi, bo‘lsa S sinf A sinfning 
mijozi bo‘ladi. Agar V sinf A sinf vorisi bo‘lsa, S sinf V sinfning vorisi bщlsa S sinf 
A sinfning vorisi bo‘ladi. 
Yuqoridagi  1  va  2  ta’riflar  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  mijoz  va  yetkazuvchi,    vorislik 
munosabatlarini  aniqlaydi  (1-bosqich  mijoz,1-bosqich  yetkazuvchi  va  hokazo). 
Rekursiv  tarzida  shuni  aniqlash  mumkinki:  to‘g‘ridan  to‘g‘ri    k-chi  bosqichdagi 
mijoz  k+1  bosqichdagi  mijos  bilan  bog‘lanishda  bo‘ladi.  Vorislik  bog‘lanishida, 
tabiiy tildagi tushunchalar qo‘llanadi. Тo‘g‘ridan to‘g‘ri  bo‘lmagan vorislik ajdodlar 
va avlodlar bog‘lanishi deyiladi. 
Agar sinfda boshqa sinf obyektlari mavjud bo‘lsa, unda, sinf a’zosi - konstruktor 
uchun parametri sinf konstruktori ta’rifida (lekin tavsifida emas) ko‘rsatiladi. A’zosi 
uchun  konstruktor  uning  uchun  parametrlar  ro‘yxatini  belgilovchi  konstruktor 
bajarilgandan so‘ng chaqiriladi. 

---

62 
 
Misol: 
class A 
{  int i; 
public: 
  A(int ii) {i=ii;} 
. . . 
}; 
A sinfni o‘z ichiga kamrab olgan sinf:  
class B 
{  int k; 
A member; 
public: 
  B(int ii, int kk): member(ii){k=kk;} 
. . . 
}; 
Boshqa  a’zolar  (agarda  ular  mavjud  bo‘lsa)  konstruktorlari  uchun  shuning 
singari parametrlarni belgilash mumkin: 
class classdef { 
  table members; 
  table friends; 
  int no_of_members; 
  // ... 
  classdef(int size); 
  ~classdef(); 
}; 
A’zolar  uchun  parametrlar  ro‘yxati  bir  biridan  vergul  (ikkita  nuqta  emas) 
yordamida ajratiladi, ammo a’zolar uchun initsializatorlar ro‘yxatini ixtiyoriy tartibda 
belgilash mumkin: 
classdef::classdef(int size) 
: friends(size), members(size), no_of_members(size) 

---

63 
 
{ 
  // ... 
} 
Konstruktorlar sinf tavsifida belgilangan tartibda chaqiriladi.