O’ z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o’ r t a m a X s u s t a ‘ L i m V a z I r L i g I

Yurtimiz zaminidan etishib chiqqan islom olamining buyuk siymolari

• 
  Ismoil al-Buxoriy (810-870) Hadis ilmining asoschisi
  
• 
  Abu Iso at-Termiziy (824-892) Hadis ilmi peshvolaridan
  
• 
  Abu Mansur Moturidiy (vafoti 945 y.) Moturidiya tariqati asoschisi
  
• 
  Abu al-Mu’iyn an-Nasafiy (1027-1114) Kalom ilmi yirik namoyandasi
  
• 
  Xo’ja Ahmad Yassaviy (1041-1167) Yassaviya tariqati asoschisi
  
• 
  Najmiddin Kubro (1145-1221) Kubraviya tariqati asoschisi
  
• 
  Abdulloh G’ijdivoniy (1103-XII asr ikkinchi yarmi) Tasavvuf ilmi asoschilaridan
  
• 
  Bahouddin Naqshband (1318-1389) Naqshbandiya tariqati asoschisi.
  
• 
  Xo’ja Ahror Valiy (1404-1490) Naqshbandiya tariqatining yirik namoyadasi
  

Yurtimizda islomiy madaniyatning yuksalib borishi barobarida uning ulug’vor g’oyalari, asl maqsadlarini keng tashviq, targ’ib qilish, ayniqsa hadis ilmini asosli tadqiq etish kuchayib bordiki, bunda sarzaminimizdan chiqqan qator buyuk muhaddis olimlarning xizmati katta bo’ldi. Hazrati payg’ambarimiz Muhammad Alayhivassalom nomi va u zoti sharifning muborak so’zlari bilan bog’liq «Qur’oni Karim» oyatlari mazmuni, mohiyatini teran tushunish va anglab etishga muhim kalit bo’lib xizmat qiladigan hadisshunoslik ilmi IX asrda jiddiy rivoj topdi. Butun musulmon olamida eng ishonchli manbalar deb tan olingan 6 ta ishonchli hadislar to’plami (as-sihoh as sitta) xuddi shu davrda yaratildi. Ular orasida Hadis ilmida «Amir al-mo’minin» degan sharafli nomga sazovor bo’lgan Imom al-Buxoriy (810-870) nomi yorqin ko’zga tashlanib turadi. Yuksak aql-zakovat sohibi al-Buxoriy, Sharqning yirik ilmiy va ma’rifiy markazlaridan biri - Buxoroi sharifda tug’ilib, juda erta yoshligidan diniy bilimlarni chuqur egallaydi.
Imom Buxoriy o’z safarlari davomida turli shaharlardagi 90 ga yaqin ustozlardan ta’lim olgan. Ayni chog’da uning o’zi ham san-sanoqsiz shogirdlarga ustozlik qilgan. Imom Buxoriy shogirdlari orasida Ishoq ibn Muhammad ar-Ramodiy, Muhammad al- Masnadiy, Xalaf ibn Qutayba, Abu Iso at-Termiziy, Muhammad ibn Nasr al-Marvoziy, Imom Ahmad ibn Hanbal singari zukko olimlar nomi alohida ajralib turadi. Imom Buxoriy go’zal insoniylik sifatlariga ega bo’lishi bilan birga uning quvvai xofizasi, xotirasi ham nihoyatda o’tkir bo’lgan. Manbalarda uning 600 mingga yaqin hadisni yod bilganligi qayd etilgan. Al-Buxoriy keyingi nasllar uchun o’zidan katta, boy ilmiy meros qoldirgan. Uning qalamiga mansub noyob asarlar ro’yxati 20 dan oshadi. Bu asarlar orasida «Al-jome’ assahih» asari U «Sahiyh al-Buxoriy» nomi bilan ham yuritiladi) o’zining mukammalligi, ahamiyatining benihoyaligi bilan ajralib turadi. Alloma ibn Salohning ta’kidlashicha, al- Buxoriyning bu asariga kiritilgan ishonchli hadislarning soni takrorlanadiganlari bilan birga 7275 ta, takrorlanmaydigan holda esa 4000 hadisdan iborat. Eng muhimi shundaki, bu sharafli ishni birinchi bo’lib al-Buxoriy boshlab bergan bo’lsa, keyinchalik boshqa olimlar unga ergashib, hadislar to’plamini yaratganlar. Allomaning «Al-jome’ as-sahih» asari asrlar davomida butun musulmon dunyosida yuksak qadrlanib, necha bor nashr etilib, er yuzi musulmonlari uchun dasturilamal qo’llanma bo’lib kelmoqda. Uning 1325 yilda ko’chirilgan 8 jilddan iborat mukammal nusxasi hozirda Istanbul (Turkiya)da saqlanmoqda. Uning asarlarida ifodalangan mehr-muhabbat, sahiylik, ochiq ko’ngillik, kattalarga hurmat, etim-esirlarga muruvvat, beva-bechoralarga himmat, vatanga muhabbat, halollik, pokizalikka da’vat etuvchi yuksak insoniy fazilatlar, olijanob tuyg’ular hamisha insonlarga ma’naviy oziqa bag’ishlab kelgan. Imom al-Buxoriyning zamondoshi va shogirdi, o’z davrining mashhur allomasi - Abu Iso Muhammad at-Termiziy (824-892) ham hadisshunoslik ilmini yuksak bosqichga ko’targan yorqin siymolardandir. O’rta asrlar davrining yirik madaniy markazlaridan sanalgan Termiz shahri atrofida (Bug’ qishlog’i - hozirgi Sherobod
tumani) tavallud topgan bo’lg’usi alloma o’z ona yurtida dastlabki ma’lumot olganidan so’ng O’rta Osiyoning Urganch, Buxoro, Samarqand kabi yirik shaharlarida bilimini takomillashtiradi. Bundan ham etarli qanoat hosil qilmagan, hamisha ilmga chanqoq at- Termiziy Sharq mamlakatlariga sayohatga chiqadi. Shu tariqa, u uzoq yillar Iroqda, Isfahon, Xuroson, Makka, Madina singari shaharlarda yashab, ilm-fanning turli sohalaridan-ilm al-qiroat, ilm al-bayon, fikh, tarix va ayniqsa hadis ilmidan o’sha zamonning yirik ustozi buzruklaridan ta’lim oladi. Ayni paytda at-Termiziyning o’zi ham yuzlab shogirdlarga mehribon ustoz bo’lib, ularning hadis ilmining bilimdonlari sifatida shuhrat topishlariga katta homiylik ko’rsatgan. At-Termiziydan bizgacha katta ilmiy meros etib kelgan. Uning asosiy asarlari sirasiga «Al-Jomi’» («Jamlovchi»), «Al-ilal fi-l-hadiys» («Hadislardagi