O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

M u stah k am lash uchun savollar:
1. K urs ishlari m a v z u la rin i ta n la s h g a q o ‘yiladigan talablar.
2. K urs ish larin i tayyorlashga q o ‘yiladigan talablar.
3. K urs ishini bajarish k etm a -k e tlig i, m a z m u n i va u n d a q o ‘yi- 
lad ig a n m u a m m o l a r n i hal qilish m eto d ika si.
10 .2 . M eh n at ta ’limi rnetodikasidan bitiruv ishlarini bajarish
Reja:
1. Bitiruv m alakaviy ishini b a ja r is h n in g m aq s a d va vazifalari.
2. Bitiruv m alakaviy ishlarini a m a lg a o s h ir is h d a tadqiqot m e- 
to d la ri.
Tavanch iboralar: 
m ala ka ishi, ilm iy rahbar, m a s la h a tc h i, il- 
m iy x o d im , h iso b
g r a f i k a , 
m a v z u n i n g dolzarbligi, m u a m m o n i n g
o ‘r g a n ilg a n lik darajasi, tadq iq o t m aq sa d i, tad qiq ot vazifalari, 
ta d q iq o t obyekti va p re d m e ti, k u tilad ig a n natija, tad qiq ot m e to d -
lari, ta d q i q o tn i n g ilm iy yangiligi va a m a liy ah a m iy ati.
B itiruv m alakaviy ishining m aqsad va vazifalari.
Bitiruv m alakaviy ish t a la b a n in g o ‘qish dav rida egallagan n a - 
za riy va a m a liy b ilim la ri aso sida bajargan ilm iy -ta d q iq o t is h la ­
rini ng natijasi h isoblanadi.
B itiruv m ala k av iy is h n in g m a q s a d i t a l a b a l a r n i n g b a rc h a blok 
f a n la ri b o ‘y ich a o lin g a n n a z a riy va a m a liy b ilim la rin i m u s t a h ­
k a m l a s h va k e n ga ytirish, bu b i li m l a r n i m u a y y a n ilmiy, te x n i- 
kaviy, ish la b c h iq a ris h , iqtisodiy, ijtimoiy, m a d a n i y v azifalarni 
hal e tis h d a q o ‘lla s h d a n iboratdir. T alaba u zluksiz t a ’lim turlari 
b o ‘y ic h a o ‘quv d a s tu rla ri, o 'q u v rejalari b ila n t a n i s h b o ‘lishi, 
m u ta x a s sis lik fa n la rin i o ‘qitish m e to d ik a s i, p e d a g o g ik a va psix o - 
logiya fa n la ri, yangi p e d a g o gik tex n o lo g iy a la rin i c h u q u r bilishi 
va b i l i m l a r i n i a m a ld a q o ‘llay o lishi kerak.
397

---

G e o m e tr ik o ‘lc h a m la r d a o ‘x sh a sh lik — ko‘rg az m ali qurol 
m a q s a d id a ishlatiladigan o b y e k tn in g tash q i qiyofasini a n gla tadi. 
B u n d a y m o d e lla r ta la b a la rn i z a m o n a v iy m a s h in a , m e x a n i z m l a r
tu zilish i, ishlash m e z o n la r i b ilan tan ish tira d i.
Fizikaviy o ‘x sh a sh lik — o ‘rg an ilay o tg a n o b y e k tn in g h a ra -
kat d in a m ik a s i, o 'z a ro b o g iiq lig i q o n u n iy atla ri, xususiyatlari va 
o ‘x sh a sh lik la rin i k o'rsatadi.
H a ra k a tli o ‘x s h a sh lik — tirik m a v ju d o d la r n in g h a ra k a tla rin i 
m o d ella s h tiris h tu sh u n ila d i. Bu tu rd a g i m o d e lla r n in g asliga yaqin 
boMishni t a ’m in la s h m a q s a d id a ko ‘p h o latla rd a tirik m a v ju d o d la r 
yoki in so n la rg a o ‘x sh ash qilib yaratiladi.
Talabalarga tex n ik m o d e lla s h tir is h n i o ‘rgatish ja r a y o n id a in- 
son o ‘z am aliy faoliyat id a tabiat q o n u n iy atla ri va h o d is a la rid a n
fo y d ala n ish in i ko‘rsatib berish, u la rn i z a m o n a v iy ishlab ch iq a rish
s o h a la ri bilan ta n is h tirib ch iq ish kerak. B u n d a ta la b a la rn in g fan 
asoslari b o ‘yicha olg an b i lim la rin i ustax o n a d a g i a m a liy ishlari 
bila n b o g ‘lash kerak.
T a la b a la rn in g te x n ik m o d e lla s h tiris h jara y o n id a g i faoliya- 
ti a s o sa n te x n ik h ujja tla rn i ishlab c hiqish va m odel y a sash d a n
iborat b o ‘ladi. S h u n in g u c h u n en g avval tala b a la rn i c h iz m a l a r n i
ishlashga, texnologik ja r a y o n n i tu zish g a, m o d e ln in g d e ta lla rin i 
tay y orlash va u la rn i yig‘ishga ja lb etish u c h u n eng qulay m o d e lla r 
y a sash n i n a z a r d a tu tlsh lozim .
Talabalarga m o d e lla s h tir is h n i o ‘rgatish ja r a y o n id a obyektlarni 
tayyorlash q u yidag ic h a uch b o sq ic h d a a m a lg a oshiriladi:
1) m u k a m m a l tex n ik h u jja tla r b o ‘yicha;
2) q isq artirilg an te x n ik hu jjatlar b o ‘yicha;
3) te x n ik s h a rtla r yoki o ‘z sh a rtla ri b o ‘yicha.
M o dellashtirishni o'rgatishdagi birinchi b o sq ic h n in g xusu-
siyati shuki, u n d a talab alar to p sh iriq n i bajarish uchun barch a 
b o s h la n g ‘ich m a ’lu m o tla rn i tayyorgina oladilar. Bu esa a n a shu 
bosqichda tala b ala rn in g ijodkorligi u ch u n hech qan dav sharoit 
b o ‘lmaydi degani emas. C h u n k i ch iz m ala r, obyektning texnik 
shartlari va texnologik xarita m avjud b o'lg an taqd ird a h a m , ta la ­
ba la rn in g m a ’lum darajada m u staqil ishlashiga to ‘g ‘ri keladi. U lar 
avvalo texnik hujjatlarni tu s h u n ib olishlari: c h iz m a n i tfq ish la ri va 
texnologiyani o ‘rganishlari shart.
M o d e lla sh tirish n i o ‘rg a tis h n in g ik k in c h i bosqichi ta la b a la r
to p s h iriq n i bajarish u c h u n kerakli m a ’lu m o tla r n i to ‘liq o lm a s -
395

---

Bitiruv m alakaviy is h n in g vazifasi olib borilgan tadqiqot m av- 
zusi b o ‘yicha o lin gan u m u m i y a xb o ro tn i m u s t a h k a m l a s h n i , 
m a n b a la r d a n to ‘plan g a n ilm iy va a m a liy d a lilla rn i tiz im li ta rz d a
izchil tartib ga solishni n a z a r d a tu tadi.
Bitiruv m alakaviy ish n in g m u allifi ilm iy -ta d q iq o tn i m ustaq il 
olib borishi, t a ’lim iy m u a m m o l a r n i topishi va u larn i hal q ilish- 
n in g u m u m iy m etod va q o id a la rin i a m a ld a q o ‘llay bilishi, tah lil 
qila olishi, n a tija n ing sa m a rd o rlig in i k o ‘rsata bilishi kerak.
Bitiruv m alakaviy is h n in g vazifalari sifatida m u ta x a s sis - 
lik va b iro r ixtisos b o 'y ich a tayyorlash sohasida ilm iy -ta d q iq o t 
va a m a liy ishlarda b ilim la rn i m u s ta h k a m la s h , m u sta q il holda 
m a ’lu m o tla rn i izlash va m u a y y a n m u a m m o l a r n i yechish, t a n l a n -
gan m av z u b o ‘yicha kasbiy, p e d a g o g ik va psixologik kategoriyalar, 
ho disalar va m u a m m o l a r m o h iy a tin i och ish, m avjud m a te ria l-
larni tiz im lash tirish , tah lil qilish va qayta ish la s h , uzluksiz t a ’lim
t iz im id a t a ’lim sifati va sa m a ra d o rlig in i oshirishga yo‘n a ltirilg a n
t a k l if va tavsiyalar ishlab ch iq ish va h o k a z o la rd a n iborat.
D issertatsiy a n in g yozilishi, tayyorlanishi va o c h iq h im o y a
qilinishi ta la b a n in g mutaxassisligi b o 'y ich a ta n la g a n m avzusi 
negizida n e c h o g ’lik m u staqil tadqiqot olib borish tajribasiga ega 
b o ‘lganligini an iq la b beradi.