O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

4. 
Buyuk mutafakkirlarning mehnat ta ’limi, kasb tanlashga
y o lla sh va tarbiyaga oid fikrlari. 
S h a r q n in g b u y u k m utafakk ir- 
lari, a llo m a la ri deyarli b a rc h a d av rlard a o 'z asarlarid a , sh e'r va 
g 'a z a lla rid a , adabiv m ero sla rid a halol m e h n a t n i, k a s b -h u n a r
e g a lla s h n in g m u q ad d a slig in i va z a ru rlig in i t a ’kidlab, ulug'lab 
o 'tg a n la r. Ulug' b o b o k o lo n im iz A .N avoiy o'z g 'a z alla rid a y o sh ­
larni i l m - h u n a r egallashga chaqiradi:
11m kasbini qildi to jo n i bor,
H unar o'rgandi orxga ki im koni bor.
X asrd a yashab ijod etgan ulug' b o b o k a lo n im iz A bu N a s r al- 
Forobiy h a m k ishilarn i halol m e h n a t qilishga va k a s b - h u n a r egal­
lashga c h a q irad i. F o ro b iy n in g fikricha: « In so n ojiz b a n d a , hech 
narsa g a q o d ir b o 'lm a g a n m av ju d od e m a s, balki u eng oliy ka- 
m olot natijasi bo 'lib o 'z aq l-id ro k ziyosiga ega, o'zi u c h u n z a ru r 
b o 'lg a n h a m m a n a rsa n i yaratishga q o d ir borliqdir». Forobiy 
m e h n a t va k a s b - h u n a r k o 'n i k m a l a r in i , axloqiy fazilatlarni h o ­
sil qilish lozim ligin i t a ’kidlab: «Agar k a s b - h u n a r fazilati tu g 'm a
b o 'lg a n d a , p o d s h o h la r h a m o 'zlari istab va h a ra k a t qilib emas, 
balki p o d s h o h lik ularga faqat tabiiy ravishda m u v assa r bo'lgan, 
tab iat tala b qilgan tabiiy bir m ajburiyat bo 'lib q o lar edi. K asb- 
h u n a r fazilati t u g 'm a b o 'lm a s e k an , xalqlar va s h a h a r ah llarid a, 
o d o b - a x lo q , ra s m -r u s m , k a s b -h u n a r, o d a t va iro d a n i hosil qilishi 
i n s o n d a n z o 'r kuch va q u d rat talab qiladi. Bu ikki yo'l bilan, 
y a ’ni t a ’lim va tarbiya yo'li b ilan hosil q ilinadi. T a ’lim degan so'z 
xalqlar va s h a h a r la r o 'rta s id a n a z ariy fazilat va a m a liy k a s b -h u n a r 
fazilatlarini b irlashtirish d eg an so'zdir», — d eg an edi.
K a s b - h u n a r e g a llash n in g a h a m iy a ti to 'g 'risid a qom u siy o h m
A b u Ali Ib n Sino (980—1037)ning a s a rla rid a h a m k o 'ram iz. U n in g
9

---

fik ric h a bolaga y oshligidan biror k a s b - h u n a r n i o'rgatish lozim. 
Bola k a s b - h u n a r n i m a ’lu m d a ra ja d a o ‘zlashtirib b o 'lg a n d a n s o'n g
o 'z k a s b -h u n a r id a n h a y o td a foydalanishi, ya'ni halol m e h n a t 
bilan m u staqil hayot kechirishiga o'rgatish kerak.
«Yoshlarga ilm bera borib, ularga h u n a r o 'rg a tm o q m u h im
m a s ’uliyatli ishdir. H u n a r o 'rg a n is h birla yoshlar h a r q a n day 
nojo'ya x a tti- h a ra k a tla rd a n xoli bo'ladilar», — deb t a ’kidlaydi 
Abu Ali Ibn Sino. U n in g h u n a rli bo'lishga qa ra tilga n n a s ih a tla ri 
hozirgi k u n d a h a m m u h im a h a m iy a tg a ega:
Oltin olmagin-u o'rgangin hunar
H unarni oldida xasdir oltin zar.
Sharqlik, m ark a ziy osiyolik m u ta fa k k irla r h a m d a o'z b e k
m a ’rifa tp a rv a r shoirlari h a m k a s b -h u n a r e g a llas h n in g a h a m iy ati 
to 'g'risid a o 'z asarlarida q im m a tli m a s la h a tla r in i qoldirganlar, bu 
m eros hozirgi k u n d a h a m y osh larni k a s b -h u n a rg a y o 'n a ltiris h d a
m u h im a h a m iy a tg a ega.
In s o n iy a tn in g tarix iy taraq q iyo tid a Sh a rq -u G 'a r b d a h a m
y osh larn i k a s b - h u n a r egallashlariga alo h id a e ’tibor b ilan q aral- 
gan. U la r n i n g k a s b - h u n a r e g allash larid a otalik, u s to z lik m a s ­
lah a tla rin i, yo 'l-y o'riqlarin i m u n ta z a m berib kelganlar. R a s m a n
kasbga oid m a s la h a t idoralari a s rim iz b o sh la rid a paydo b o 'la
b o sh lagan.