O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

x
=
Qa ~ N h .
= 0; bu yerdan 
N hc = Q
a ;
Y J Y = N b a ~ Q h =
bu yerdan 
N ha
= 
Q
h.
Aniqlangan qiymatlar bo'yicha ramaning N epyurasi quriladi (10.12- 
rasm, b).
10.11-rasm. 
10.12-rasm.
T ekshirish. Ram alaming statik noaniqlik darajasi ortgan sari hisoblash 
ishlari murakkablashib boraveradi. Bunday hollarda hisob natijalarini tek- 
shirish muhim ahamiyat kasb etadi. Oldingi paragrafda kanonik tenglam a 
koeffitsientlari va ozod hadlarini tekshirishni o'rgangan edik. Bu safar tu­
gal M, Q va N epyuralarini tekshirishni o'rganam iz. M, Q va N epyuralarini 
tekshirishning ikki usuli bor: statik tekshirish va deformatsion tekshirish. 
Epyuralarni statik tekshirganda, yaxlit rama yoki uning ayrim qismlari va 
tugunlari uchun muvozanat shartlari tuziladi. Bunda ramaning barcha ta- 
yanch reaksiyalarini vertikal o 'q q a bo'lgan proeksiyalari yig'indisi tashqi 
yuklarning vertikal proeksiyalari bilan m uvozanatda bo'lishi lozim: biror 
nuqtaga nisbatan tayanch reaksiyalaridan olingan momentlar yig'indisi shu

---

nuqtaga nisbatan tashqi kuchlardan olingan m om entlar yig‘indisiga teng 
bo'lishi zarur.
Ramaning har bir tuguni eguvchi m om entlar ta’sirida muvozanatda yo- 
tishi kerak, buning uchun bir tugunga tutashgan rigel va ustundagi ordina­
talar o'zaro teng bo'lishi lozim. Tugunlardagi ko'ndalang va bo'ylam a kuch­
lar alohida qaralganda, muvozanatda bo'lm aydi, biroq birgalikda qaralgan- 
da tugun muvozanatda yotishi zarur. M, Q va N epyuralarini statik tek­
shirish ulam ing to 'g 'ri qurilganiga kafolat bo'lolm aydi, chunki statik mu­
vozanat shartlari nom a’lumlar xato topilgan taqdirda ham bajarilaveradi. 
Buning sababi shundaki, ramaning tugal M epyurasi statik aniq asosiy sis­
tema uchun qurilgan. Agar tashqi yuk va aniqlangan nom a’lumlar ta ’sirida 
epyura to 'g 'r i qurilsa, u holda nom a’lum lam ing istalgan qiymatida rama 
statik muvozanat holatida bo'laveradi. N atijada nom a’lumlarni aniqlashda 
y o'l qo'yilgan xato ochilmay qolaveradi.
D e fo rm a ts io n tek sh irish ortiq ch a n o m a ’lum larni an iq lash d a y o 'l 
ko'yilgan xatolarni payqash imkonini beradi. Hisob natijalarini deformat­
sion tekshirishda asosiy sistemalarga qurilgan birlik epyuralar 
( M i , М
2
)
ramaning tugal M epyurasi bilan navbatm a - navbat ko'paytiriladi. Agar 
ortiqcha nom a’lumlar to 'g 'ri aniqlanib, epyuralar to 'g 'ri qurilgan bo'lsa, 
bunday ko'paytm a nolga teng chiqadi.
10
.1. 
misol. 10.13-rasm, a-da ko'rsatilgan rama kuch usulida hisob-
lansin. Rama elementlarining о ‘Ichamlari shaklda ко ‘rsatilsin.
Yechish. 
Statik noaniq ramani kuch usulida hisoblash quyidagi tartibda 
bajariladi:
1. 
L=3K-Sh formulasi yordam ida ram aning statik noaniqlik darajasi 
aniqlanadi.
Konturlar soni K=2, shamirlar soni Sh=4, Л = 3- 2 - 4 = 2- Berilgan rama­
ning statik noanialiq darajasi 2 ga teng ekan. 2. Asosiy sistem a tanlanadi. 
Asosiy sistema variantlari b, v, g shakllarda ko'rsatilgan. Hisoblash uchun ular 
ichidan eng qulayini tanlab olamiz. Bular ichida «G» varianti eng qulayidir.
3. Asosiy sistemaga tashqi kuch ham da X, va 
X 2 
zo'riqishlarni qo'yib, 
ekvivalent sisterrs hosil qilam iz (10.13-rasm , f). Ortiqcha bog'lanishlar 
yo'nalishidagi ko'chishlar nolga^tengligini ifodalovchi kanonik tenglamalar 
tuzamiz:
8
UX ] + Sr_X2 + A ]p =0;
^