O’ zbekiston respublikasi

2. Wireless MAN (WMAN):
- Shahar tarmoqlarida bevosita (wireless) bog'lanishni ta'minlovchi texnologiyalardan foydalangan holda tuziladi.
- WMAN, WiMAX va LTE Advanced Pro (4.5G va 4.9G) kabi texnologiyalarni o'z ichiga oladi.


3. SONET/SDH (Synchronous Optical Networking/Synchronous Digital Hierarchy):
- Yirik shahar tarmoqlarida yuqori tezlikda axborot almashinuvi uchun standart protokollardir.
- Ushbu texnologiyalar, shahar tarmoqlarida tarqalgan va ishonchli axborot almashinuvi uchun idealdir.
4. Metro Ethernet:
- Ethernet tarmoqlarini shahar tarmoqlari sifatida ishlatishga mo'ljallangan protokollar va usullar to'plamidir.
- Bu protokollar, shahar tarmoqlarining yirik hajmini boshqarish, o'zaro bog'lanish va aloqa ta'minlashda ishlaydi.
5. Free-Space Optics (FSO):
- Bevosita bog'lanish uchun foydalaniladigan optik texnologiya, ya'ni yorqin joylarda o'rnatilgan laser yoki LED yoritgichlari orqali yoritiladi.
- Yorqin joylarda bog'lanishni o'z ichiga olgan joylar, FSO texnologiyasidan foydalangan holda aloqa ta'minlash uchun idealdir.
6. Ethernet over Coax (EoC):
- Koaksial kabel tarmoqlarini o'z ichiga olgan korxona tarmoqlarini shahar tarmoqlari sifatida ishlatish uchun ishlab chiqilgan.
- EoC texnologiyasi, kabi internet xizmatlari uchun qo'llaniladi.
Shahar tarmoqlari, katta shahar yoki mintaqalarni birlashtirib, aloqa va ma'lumot almashinuvi uchun samarador vositadir. Ular, korxona, tashkilotlar, shahar idoralarining qo‘mita tizimlari va boshqa sohalarda ishlab chiqilgan holda foydalaniladi.





4.1-rasm

Global kompyuter tarmoqlari (Wide Area Networks, WAN) yoki territorial kompyuter tarmoqlar – tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlardan, katta-katta xududlarga yoyilib ketgan ko’p sonli abonentlar foydalanadilar. Bu xududlarning chegaralari – viloyat, region, mamlakat, kontinent chegaralaridan iborat bo’lishi yoki yer yuzi bo’ylab yoyilgan bolishi mumkin.

Global kompyuter tarmog’ining keng tarqalgan umumiy tuzilish chizmasi 1-rasmda keltirilgan ko’rinishga ega. Bunda: S (switch) - kommutatorlar, K - kompyuterlar, R (router) - marshrutizatorlar, MUX (multiplexor) - multipleksor, UNI (User-Network Interface) – foydalanuvchi-tarmoq interfeysi va NNI (Network-Network Interface) – tarmoq-tarmoq interfeysi, PBX - ofis ATSi va kichkina qora rangli to’rtburchakchalar esa DCE qurilmalari, ya’ni modemlardir.
Bunday tarmoq alohida ajratilgan aloqa kanallari asosida quriladi. Aloqa kanallari kommutatorlar – S, yordamida birlashtiriladi. Bu kommutatorlar paketlarni kommutatsiyalash markazlari (PKM) deb ham ataladi, ya’ni ular aynan paketlarni kommutatsiyalashni amalga oshiradilar.
1-rasmda keltirilgan global kompyuter tarmog’i kompyuter trafigi uchun qulay hisoblangan, paketlarni kommutatsiyalash rejimida ishlaydi. Lokal kompyuter tarmoqlarini korporativ tarmoqqa birlashtirish uchun bu rejimning afzalligini vaqt birligida uzatilyotgan ma’lumotlarning hajmi, hamda bunda tarmoqda ko’rsatilayotgan xizmatlar narxining 2-3 marta arzon ekanligi ham isbotlaydi. Ko’p joylarda yuqoridagi rasmda keltirilgan ko’rinishdagi tarmoqlarni qurish imkoniyatlari mavjud bo’lavermaydi. Shuning uchun lokal tarmoqlarni o’zaro bog’lash uchun o’sha joyda bor bo’lgan aloqa kanallaridan ham foydalanishga to’g’ri keladi. Qanday aloqa kanallaridan foydalanilishiga qarab, global tarmoqlarning quyidagi xillarini ko’rsatish mumkin:
1. Alohida ajratilgan kanallardan foydalanuvchi global tarmoqlar.
2. Kanallarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar.
3. Paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar.

5.1-rasm. Global tarmoq strukturasining namunasi.
1-jadvalda paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global kompyuter tarmoqlarining ko’rsatgichlari keltirilgan.
1-jadval.