Obodonlashtirish va transport

Chirmashuvchi daraxtsimon o'simliklar (lianalar).
Bu guruhga 
mustaqil ravishda barqaror tik yuqoriga o'sish mumkin bo'lmagan, 
yer sirti bo'ylab o'suvchi yoki turli xil moslamalar yordamida 
daraxt tanasiga, to 'g'ri turgan butalarga, qoyalarga, devorlarga va 
shu kabilarga chirmashib ketadigan, chirmashuvchi shakllari va 
poyalari bo'lgan navlar kiradi. Ulardan ba’zilari tayanchga uzun 
ochilgan shoxlari bilan oshadilar va ularda tishlari yoki qisqa qattiq 
tikanli novdalari bilan ilashib (chirmashib chiquvchi atirgullar va 
tikanli lox) yuqoriga ko'tariladilar. Boshqalari tayanchga unga tegib 
turgan novdalar tom onidan butalardan chiquvchi qo'shim cha 
kurtaklari bilan mustahkam yopishib oladi.
Ko'pchilik chirmashib o'suvchi o'simliklar tayanch atrofida 
uchi bilan o'ralib olib, mustahkamlanadi. Masalan, glitsiniyaning 
yosh novdalari tayanch atrofiga o'ralib olib sekin aylanma harakat 
qiladi. 
Oddiy uzumda 
novdaning tayanch atrofida o'ralib 
clm asdan, balki ingichka ipsimon mo'ylovlari ilashib oladi. Qizil 
uzum navidagi yowoyi uzum vakillaridan ayrimlarida mo'ylovlari 
uchida so'rg'ichlari bo'lib, ular tayanchga tekkanda doirachalar 
ko'rinishida shishadi va unga zich yopishib oladi (uch terakli
D a r a x t p o y a ( t a n a ) s in in g d e k o r a tiv s if a t l a r i
193

---

uzum ). 
N ihoyat 
ba’zi 
o'rm alovchi 
o'sim liklar 
barglarining 
poyalariga o'ralib, tayanchga m ustahkamlanib oladi.
Chirm ashuvchilar orasida turli xil tusli va o'sish kuchi turlicha 
bo'lgan (balandligi), bargining ornam enti juda samarali bo'lgan 
o'sim liklar ham uchraydi.
Chirm ashuvchilar binolarning devorlarini bekitish va m e’moriy 
park inshootlari — ayvonchalar, chirmangul uchun qurilgan 
panjara, tirkam a devorlar va vertikal ko'kalam zorlashtirishning 
boshqa obyektlarini dekoratsiyalash uchun o'simlik materiali 
vazifasini o'taydi.
Amaliy maqsadlar chirm ashuvchilaming bargini tashlovchi va 
doim iy yashil turlarga bo'lish mumkin. Bu guruhlardan har birini 
kichik guruhlarga bo'lish m umkin. Juda yuqoriga chirmashuvchi 
(novdalari 10 m dan ortiq), o'rtacha o'suvchi (5—10 m), bo‘yi past 
(5 m gacha).
Barg to'kuvchi juda yuqoriga chirmashuvchilar: drevogubes, 
aristoloxiya, uzum, glitsiniya, partenosissus, puerariya, tekoma; 
o 'rta c h a o'suvchi lianalar: ildiz otib oluvchi tekam a, lomonos, 
lunonyasem lyannik va b.; past bo'yli lianalar: jim olost kaprifal, 
binafsha lamonos, ko'pgulli atirgul va b.
Baland chirmashuvchi yashil lianalar: oddiy pechakgul, kalxida 
pechakguli va b., o'rtacha balandlikdagi chirmashuvchilar, ko'k 
passifli chirmashuvchilar, bugenvilitiya, sandera, jasmin.