Инженерлик ободонлаштириш ва транспорт Исамухамедова Д У
Tepa qismining shakli — daraxt navlarining muhim dekorativ
belgilaridan biri bo’lib, u shoxlar sistemasi bilan aniqlanadi. Tepa
qismining shakli yozda va qishda har xil bo ’lishi mumkin, u daraxt
yoshiga qarab o'zgarib turadi. Tepa qismining
tabiiy va sun 'iy shakllari farq qilinadi, sun’iy shakli qirqish natijasida hosil qilinadi
(shaklga solinadi). Daraxt o'simliklar tepa qismining uchraydigan
barcha shakllari amaliy maqsadlar uchun quyidagilami keltirish
mumkin:
1. Betartib (noto’g'ri), (раскация): qayrag'och, eman, tol, oq
terak, oq tut va b.
2. Piramidasimon
(пирамидальния)
(konnussimon,
urchuqsimon, ustunsimon): o'tkir bargli zarang, piramidasimon
em an, piramidasimon terak, g'arb tuyasi, biota va b.
3. Oval (ellips) va uning variantlari: kashtan, zarang va b.
4. Tuxumsimon (обратносведения): jo 'k a, Veymut qarag'ayi.
5. Teskari tuxumsimon: Siriya gibiskusi.
6. Zontsimon: aylant, albitsiya, Itlyan qarag'ayi.
7
Sharsimon
(shtambli
va
shoxli):
patsimon
shoxli
qayrag'och, safara, Sibir olmasi, nastarin va b.
8.
G'am gin (плакучая): egilgan qayin, vavilion toli va oq tol.
9. Chirmashadigan (lianasimon) (вьющаяся): uzum, jimolost,
glisiniya, tekoma.
10. Yerga yoziluvchi (стельвация): qozoq qora archasi,
qizilcha.
11. Yostiqsimon (подушествия): Lavson sarvi, mikrobiota.
H ar bir daraxt navida tepa qismining shakli o'ziga xos bo'ladi.
O 'rtacha yoshda o'rtacha rivojlangan daraxtning tepa qismi
shaklini umumiy deb hisoblash lozim, chunki yoshiga qarab u ham
o'zgaradi. Masalan, Qrim qayrag’ochi, oddiy qayrag'ochning tepa
qismi 5—10 yoshida keng piramidasimon bo'lsa, o 'rta yoshida —
keng ovalsimon, qari daraxtlar esa soyabon shaklida bo'lib qoladi.
Tepa qismi shakli faqat yoshiga qarab emas, balki yetishish
sharoitlariga ko'ra notekis yoritilishi, shamolning ta ’siriga ko'ra
ham o'zgaradi. Bunday o ’zgarish faqat tepa qismining shakliga
ko'ra emas, balki barglarning ornamentiga, gullarning rangiga ko'ra
ham
tepa
qismining
shakli
mazkur
tur
uchun
umumiy
189
bo'lganlardan farq qiladigan har xilliklami hosil qilishga moyilligi
yaproq bargli va ignabargli daraxt turlarida uchraydi, doimo ko'm -
ko‘k b o ‘lganlarda esa kamroq uchraydi.