Oila psixologiyasi

Umumiy pedagogika fanidan ma’ruzlar matni “Psixologiya” fakulteti 2023- yil “____” ________ dagi ilmiy-uslubiy kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan.

Fakultet uslubiy kengashi raisi: _______________ N. N. Alimov

Kirish

Mazkur fan oliy ta’lim muassasalari talabalarida kasbiy-pedagogik kompetentlikni shakllantirishga yo‘naltirilgan. Fanning mazmuni orqali bo‘lg‘usi mutaxassislarni ilm-fan, texnika va texnologiya sohalarida erishilayotgan yutuqlar, milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tayyorlashni, malakali kadr sifatida pedagogik madaniyatni rivojlantirish, o‘quv-tarbiyaviy faoliyatni to‘g‘ri tashkil etish, boshqarish va nazorat qilish kabi ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan. Umumiy pedagogika fani bakalavriat bosqichining umumkasbiy fanlar blokidan o‘rin egallab 2-3-kurslarda o‘qitilishi maqsadga muvofiq. Umumiy pedagogika fani ijtimoiy-gumanitar fanlar turkumiga kiradi va barcha nopedagogik bakalavriat ta’lim yo‘nalishlarda o‘qitiladi. Ushbu fan pedagogik turkumga kiruvchi fanlarning nazariy va uslubiy asosi bo‘lib, o‘z rivojida tabiiy va ijtimoiy-gumanitar fanlar uchun zamin bo‘lib xizmat qiladi.

1-MAVZU: PEDAGOGIKANING PREDMETI VA ILMIY – TADQIQOT METODLARI
REJA:

1. 
   Pedagogikaning predmeti, maqsadi va vazifalari.
   
2. 
   Pedagogika fanining metodologiyasi
   

3. Pedagogikaning asosiy kategoriyalari.
4. Pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi va pedagogika fanlari tizimi.
5. Pedagogika fanining ilmiy – tadqiqot metodlari.


Tayanch so’z va iboralar:

Milliy istiqlol tufayli taraqqiyotning barcha sohalarida jadal rivojlanib borayotgan mamlakatimizda yosh avlodning bilim darajasini jahon andozalari talablariga javob beradigan, fan-texnika yangiliklaridan xabardor, mustaqil fikrlay oladigan, hayotga dadillik bilan kirisha oladigan, tadbirkor, ma’naviy jihatdan barkamol qilib voyaga yetkazish dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Bu esa, avvalo, pedagogika fanini, ta’lim-tarbiya tizimini zamonaviy texnologiyalar asosida takomillashtirishni taqozo etadi.

O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunida (1997y.) ta’lim davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustivor deb e’lon qilinishi pedagogika fani zimmasiga juda katta mas’uliyatli ulug‘vor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy, ma’naviy, madaniy, diniy merosimimizni qayta tiklash ularni zamon ruhi talabi bilan uyg‘unlashtirib faqat shaxsiy, milliy manfaat kasb etib qolmasdan umumjahon ma’naviy, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga ulkan hissa bo‘lib qo‘shilmoqda.
O‘sib kelayotgan yosh avlod va ularning kelajakda qanday kasb-hunar egallashlariga qarab, Respublikamiz kelajagini tasavvur qilsa bo‘ladi. Yoshlar farovon hayotimiz mezonidir. Xuddi shu ma’noda yoshlarning ta’lim-tarbiyasiga jiddiy e’tibor bermog‘imiz lozim. Yoshlar ta’lim-tarbiyasi har bir ota-onaning, o‘qituvchi-tarbiyachining Vatan oldidagi muqaddas burchidir.
Savol tug‘iladi: ular ta’lim-tarbiya borasida nima qilishlari, qanday yo‘l tutishlari, nimaga e’tibor berishlari lozim? Bu savollarga ma’lum darajada pedagogika fani javob beradi. Pedagogika fani nima va u qachon paydo bo‘lgan? Mazkur savolga javob berishdan oldin tarixiy manbalarga murojaat yetaylik. Manbalarda yozilishicha kishilik jamiyati paydo bo‘lgach, ijtimoiy hayotda orttirilgan tajribalarni quyi avlodga o‘rgatish ehtiyoji tug‘ildi. Tajribalarning to‘planishi natijasida ta’lim-tarbiyaning dastlabki omillari vujudga keldi. Tabiat, ijtimoiy hayot haqidagi tajribalar asosida ma’lum bilimlar boyib bordi.
Ta’lim-tarbiya ishlari bilan shug‘ullanuvchi tarbiyachilar kasb-hunar homiylari sifatida ajralib chiqa boshlashdi. Ularning ta’lim-tarbiya borasidagi faoliyatlari va to‘plangan tajribalaridan o‘rinli foydalanishlari pedagogika fanining vujudga kelishiga olib keldi. Shu asnoda dastlabki maktab ko‘rinishidagi muassasalar vujudga keldi, taraqqiy etdi. Shunday qilib, pedagogika ta’lim-tarbiyaning maqsad va vazifalari, ularning mazmuni, metodlari hamda tashkil etish shakllari haqida ma’lumot beruvchi fanga aylandi.
Demak, pedagogika fani o‘sib kelayotgan yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalash uchun ta’lim-tarbiyaning mazmuni, umumiy qonuniyatlari va amalga oshirish yo‘llarini o‘rgatuvchi fandir.
Ba’zan, pedagogika fanining nima keragi bor? Pedagogikadan xabari yo‘q, lekin bolalarga yaxshi tarbiya bergan insonlar ko‘pku? Yoki aksincha, pedagogika fanini bilgan holda hatto o‘z bolalarini risoladagidek tarbiyalay olmaganlar ozmunchami? degan savollar eshitilib qoladi.
Shuni unutmaslik kerakki, pedagogika fanining yutuqlarisiz jamiyatni olg‘a siljitish g‘oyat mashaqqatli kechadi.
Agar pedagogika fanidan xabarsiz bo‘lgan kishilar pedagogika fanini o‘z vaqtida o‘rganib, yutuqlaridan samarali foydalanganlarida bolalarni ham yahshiroq tarbiyalagan bo‘lur edilar. Pedagogikadan yaxshi xabardor kishilar esa o‘z bilimlarini tajribada ishlata olmaganliklari uchun bolalarni tarbiyalashda muvaffaqiyatga erisha olmaganlar.
Pedagogika fanini ham nazariy, ham amaliy jihatdan puxta o‘rganish lozim. Ta’lim tarbiyadan ko‘zlangan maqsadni anglash va ular tizimida yangi bilimlar berish bolalarni to‘g‘ri tarbiyalash shartidir. Bunda tarbiyachining beg‘araz mehnati, bolalarni sevishi va ularga jon fido aylashlari tarbiya samaradorligini ta’minlaydi.
Biroq, ijtimoiy jarayonda to‘plangan tajribalar tarbiya mazmunini tashkil etsa-da, ularning hammasini yosh avlodga o‘rgatishning imkoniyati yo‘q edi. Faqat xalq ta’limi tizimiga kiruvchi bo‘g‘inlar orqali orttirilgan tajribaning muayyan qismini qamrab olish mumkin edi.
Bu yerda ham muammo tug‘ildi. Hozirgi kunda barcha xildagi tajriba shakllari tarbiya mazmunini tashkil eta oladimi? Yosh avlod tarbiyasiga aloqador tajribalarni qanday ajratish mumkin? Kim bunday ish bilan shug‘ullanadi?
Tabiiyki, barcha xildagi tajriba shakllari ham tarbiya mazmunini tashkil etavermaydi. Chunki:
- Birinchidan, pedagogika, xususan, o‘zbek xalq pedagogikasi taraqqiyotida juda murakkab bo‘lgan tomonlar (hatto bu murakkablikning noma’lum qismlari) mavjudki, ularni yoshlar daf’atan o‘zlashtira olmaydilar. Masalan; sharq falsafasi yoki mutafakkirlarimizning ma’naviy merosini falsafa, tabiiy va gumanitar fanlar, diniy manbalardan yaxshi xabardor bo‘la olmaganligimiz sababli o‘rganishimiz qiyin kechadi;
- ikkinchidan, tarbiyalanuvchilarning yosh hususiyatlariga ko‘ra va ham metodik, ham moddiy asosning etishmasligi sababli to‘plangan tajribalarning hammasini olish imkoniyati yo‘q va hokazo. Eng muhimi, jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlariga va kelajakda kutiladigan o‘zgarishlarni hisobga olib tarbiya mazmunini shakllantirish darkor.
O‘zbek pedagogikasining vazifasi Respublikamizda yashovchi turli millat-latlarning orzu-istaklariga monand ta’lim-tarbiyaning ham nazariy, ham amaliy muammolarini milliy qadriyatlar asosida to‘g‘ri hal etib berishdir. Bunda islom dunyosida qalam tebratgan allomalarimizdan tortib, zamondosh olimu fuzalolarimizning ta’limotlaridan hamohang ta’lim tarbiyaga oid qirralarini izlab topishni taqozo yetadi. Yosh-avlod dunyoqarashini shakllantirishda istiqloldan avval qoralangan tasavvuf ilmidan ham foydalanish joiz. Negaki, bir mafkura yakka hokimliligiga endilikda nuqta qo‘yiladi. Erkin fikrlash tizimi yosh avlod ruhini tarbiyalashdagi bosh omillardan biridir.
«Pedagogika» atamasi «Peyne»-«bola»va «aygogeyn»-«yetaklamoq» degan ma’noni bildiruvchi lotincha «daydagogos» so‘zlaridan paydo bo‘lishi quyidagicha izohlanadi: yeramizdan oldingi II asrlarda Gresiyada, quldorlarning bolalalarini ovqatlantiradigan, sayrga olib boruvchi, tarbiyachi-qullarni «pedagog» deb atalgan. U bolalarning kamolga etishiga mas’ul bo‘lgan. Quldorning bolasini yetaklab maktabga olib borgan va olib kelgan. Maktabda ishlovchi o‘qituvchilarni «didaskallar» (didayko-men o‘qitaman) deyishgan. Feodalizm jamiyatiga kelib esa har ikki kasbdagi kishilar hamkorligi natijasida ta’lim-tarbiya bilan maxsus shug‘ullanuvchilar vujudga kelgan. Ularni chex pedagogi Ya.A.Kamenskiy ta’kidlaganidek, «pedagog» deb nomlaganlar va bu so‘z hozir ham ta’lim-tarbiya beruvchi o‘qituvchilarga nisbatan qo‘llaniladi.