Oliy matematika, statistika va ekonometrika

koeffitsiyenti, 
‰ 
Umumiy 
Maxsus 
Umumiy 
Go`daklar 
o`limi 
1991 
723,4 
34,5 
130,3 
6,2 
35,5 
28,3 
2000 
527,5 
21,3 
135,6 
5,5 
18,9 
15,8 
2005 
533,5 
20,3 
140,6 
5,4 
14,9 
14,9 
2006 
555,9 
20,9 
139,6 
5,3 
14,5 
15,6 
2007 
608,9 
22,6 
137,4 
5,1 
13,6 
17,5 
2008 
646,1 
23,6 
138,8 
5,1 
12,5 
18,5 
2009 
651,3 
23,4 
133,6 
4,8 
11,7 
18,6 
2010 
634,8 
22,7 
138,4 
4,9 
11,1 
17,8 
2011 
622,8 
21.4 
143,2 
4,9 
11.0 
16,5 
2012 
625,1 
21,0 
146,0 
4,9 
10,9 
16,1 
2013 
679,5 
22,5 
145,6 
4,8 
17,7 
2014 
718,0 
23.3 
149,0 
4,9 
18,4 
2015 
734,1 
23,5 
152,0 
4,9 
18,6 
 
 
 
 
’
 
’
 
 
 

---

44 
Tabiiy o`zgarish koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi :
yoki 
Aholining nikohdan o`tish va nikohdan ajralish koeffitsiyentlari quyidagicha aniqlanadi : 
Bu yerda: 
. `
nik o tish
K
– nikohdan o`tish koeffitsiyenti 
. `
nik o tish
A
– nikohdan o`tgan aholi soni 
– o’rtacha aholi soni 
.
.
nik ajr
K
– nikohdan ajralish koeffitsiyenti 
.
.
nik ajr
A
- nikohdan ajrashgan aholi soni 
Aholi soni nafaqat tabiiy harakat natijasida o’zgarmasdan, balki mehanik harakat natijasida ham o`zgaradi. 
Aholiining mexanik harakatini migratsiya ko’rsatkich nomi bilian yuritiladi. 
Aholi migratsiyasi mutloq va nisbiy ko`rsatkichlar asosida hisoblanadi: 
Migratsiya mutloq ko’rsatkichi
A 
mig
=A
kel
- A
ket
A
kel
– ko’chib kelgan aholi soni;
A
ket
– ko’chib ketgan aholi soni. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
А
A
A
K
l
o
tug
to
1000
)
(
'
'
'



'
`
'
to
tug
o lm
K
K
K


. `
. `
1000
nik o tish
nik o tish
A
K
А


.
.
.
.
1000
nik ajr
nik ajr
A
K
А


Kelganlar koeffitsienti (
kel
K
)
А
KEL
K
kel
1000


Ketganlar koeffitsienti(
ket
K
)
А
KET
K
ket
1000


Mexaniq o’zgarishi koeffitsienti(
'
mo
K
)
А
KET
KEL
K
mo
1000
)
(
'




---

45 
O’zbekiston Respublikasi aholisining mexanik harakati ko’rsatkichlari dinamikasi (ming kishi) 
(10.4 jadval)
16
 
Ketganlar koeffitsiyenti (
ket
K
) 
‰
6
,
8
4
,
24650
1000
5
,
212
1000
:
2000





А
KET
K
yil
ket
‰
1
,
7
3
,
29774
1000
6
,
210
1000
:
2012





А
KET
K
yil
ket
Kelganlar koeffitsiyenti (
kel
K
)
‰
7
,
5
3
,
29774
1000
7
,
169
1000
:
2012
‰
9
,
5
4
,
24650
1000
8
,
145
1000
:
2000










А
KEL
K
yil
А
KEL
K
yil
kel
kel
Mexanik o’zgarish koeffitsiyenti(
'
mo
K
)
‰
4
,
1
3
,
29774
1000
)
6
,
210
7
,
169
(
1000
)
(
:
2012
‰
7
,
2
4
,
24650
1000
)
5
,
212
8
,
145
(
1000
)
(
:
2000
'
'
















А
KET
KEL
K
yil
А
KET
KEL
K
yil
mo
mo
10.5.-jadval 
Aholi harakati ko’rsatkichlari 
№ 
Ko’rsatkichlar 
Hisoblash tarkibi 
Izohlar 
I. Tabiiy harakat ko’rsatkichlari 
1. 
Tug’ilish koeffitsiyenti
(
t
K
) 
А
A
K
tug
t
1000
'


'
tug
A
-tug’ilganlar soni 

-aholining o’rtacha soni 
16
O`zbekistonda ijtimoiy rivojlanishi va turmush darajasi statistik to`plam” 2016 y. 10-11.b.b. 
Yillar 
Aholining 
o’rtacha 
soni 
Ko’chib 
kelganlar 
soni 
Ko’chib 
ketganlar 
soni 
Migratsiy
a saldosi 
Ko’chib
kelganlar 
koeffitsienti, 
 %
0 
Ko’chib 
ketganlar 
koeffitsient
i, 
%
0
 
Migratsiya 
koeffitsiyenti, 
%
0
 
2000 
24650,4 
145,8 
212,5 
-66,7 
5,9 
8,6 
-2,7 
2001 
24964,4 
151,8 
229,6 
-77,8 
6,1 
9,2 
-3,1 
2002 
25271,8 
152,8 
236,1 
-83,3 
6,0 
9,3 
-3,3 
2003 
25567,6 
139,7 
232,7 
-93,0 
5,5 
9,1 
-3,6 
2004 
25864,3 
147,4 
243,5 
-96,1 
5,7 
9,4 
-3,7 
2005 
26167,0 
144,7 
243,4 
-98,7 
5,5 
9,3 
-3,8 
2006 
26488,2 
144,0 
209,2 
-65,2 
5,4 
7,9 
-2,5 
2007 
26868,0 
151,2 
214,3 
-63,1 
5,6 
7,9 
-2,3 
2008 
27302,8 
149,7 
195,8 
-46,1 
5,5 
7,2 
-1,7 
2009 
27767,4 
138,1 
187,7 
-49,6 
5,0 
6,8 
-1,8 
2010 
28562,4 
139,7 
183,8 
-44,1 
4,9 
6,4 
-1,5 
2011 
29339,4 
136,6 
184,1 
-47,5 
4,7 
6,3 
-1,6 
2012 
29774,3 
169,7 
210,6 
-40,9 
5,7 
7,1 
-1,4 

---

46 
2. 
O’lim koeffitsiyenti
(
'
o
K
) 
А
A
K
l
o
o
1000
'
'


l
o
A
'
-o’lganlar soni 
3. 
Mutloq tabiiy o’zgarishi (
'
TO

) 
l
o
tug
A
A
TO
'
'
'



4. 
Tabiiy o’zgarishi
koeffitsiyenti (
'
to
K
) 
А
A
A
K
l
o
tug
to
1000
)
(
'
'
'



yoki 
'
'
o
t
to
K
K
K


5. 
Maxsus tug’ilish 
koeffitsiyenti (
mt
K
) 


А
A
K
tug
mt
1000
.
'
– 15-49 yoshdagi ayollarning o’rtacha 
soni
6. 
Maxsus, 1 yoshgacha bolalar 
o’limi koeffitsiyenti (
'
bo
K
) 
0
3
1
1
3
2
'
1000
N
N
˜
K
bo



m – joriy yilda tug’ilganlar sonidan 1 
yoshgacha o’lganlar soni; 
N
0
va N
1
-o’tgan va joriy yilda tug’ilganlar 
soni 
II. Mexanik harakat ko’rsatkichlari
7. 
Kelganlar koeffitsiyenti 
(
kel
K
) 
А
KEL
K
kel
1000


KEL
-mazkur aholi punktiga domiy 
yashash uchun kelgan aholi soni 
8. 
Ketganlar koeffitsiyenti 
(
ket
K
) 
А
KET
K
ket
1000


- mazkur aholi punktidan boshqa 
aholi punktiga doimiy yashash uchun 
ketganlar soni 
9. 
Mexanik o’zgarish 
koeffitsiyenti (
'
mo
K
) 
А
KET
KEL
K
mo
1000
)
(
'



Yoki 
ket
kel
mo
K
K
K


'
Aholini takror barpo etish jarayonini tavsiflash uchun statistika darsliklarida rus zemstvo statistiki 
V.N.Pokrovskiy nomi bilan bog’liq bo’lgan “Hayotiylik koeffitsiyenti” ni hisoblash tavsiya etilgan. 
Hayotiylik koeffitsiyenti tug’ilganlar sonini o’lganlar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi: 
Bu ko’rsatkich tug’ilish koeffitsiyentini o’lish koeffitsiyentiga bo’lish yo’li bilan ham aniqlanishi mumkin. Agar 
bu nisbat natijasi 1 dan katta 
bo’lsa, u holda mazkur regionda tabiiy o’sish sodir bo’lgan, agar bu nisbatan 1 dan kichik 
bo’lsa, u holda mazkur regionda aholining kamayishi sodir bo’lgan. Demak hayotiylik koeffitsiyentining o’sishi aholi 
sonining oshishiga olib keladi va aksincha. 
3. Aholining kelajakdagi sonini bashoratlash (prognozlash) 
Makroiqtisodiyotning bo’lajak istiqbolini oldindan rejalashtirish, eng avvalo, aholining kelgusida o’zgarishini 
istiqbolini aniqlashdan boshlanadi. Aholining istiqbolda ko’payishini begilash: kelgusida shakillanadigan demografik 
tarkibiy o’zgarishlarni aniqlash; hududiy miqyosida aholining tabiiy ko’payishi va migratsiya ko’lamini tahmin qilish; 
mehnat tarkibiy o’zgarishini oldindan athlil qilishdan iboratdir. 
Aholining istiqboldagi sonini hisoblash 
global
va 
yoshini siljitish 
usullari yordamida hisoblash mumkin. 
Global
usulda hisoblashda aholining yil boshidagi sonini (A
0
), tabiiy o’zgarishi (K
to’
) yoki umumiy o’zgarishi 
koeffitsentlari boshlang’ich ma’lumot vazifasini bajaradi. Buni quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
'
O
T
K
h











'
2
1
'
0
1
1
1
to
to
К
К
А
А
; 










'
2
1
'
1
2
1
1
to
to
К
К
А
А
va h.k.
1
'

o
t
K
K
1
'

o
t
K
K

---

47 
bu yerda A
1 
va A
0
-aholining joriy yil oxiridagi va keyingi yil boshidagi soni; 
'
to
K
-tabiiy o’zgarish (yoki umumiy o’zgarish) koeffitsiyentlari; 
Aholinig istiqboldagi sonining quydagi formula bilan ham aniqlash mumkin. 
t
z
o
Kum
A





 
1000
`
.
1
0
Bu yerda: 
-umumiy o`sish koeffitsiyenti
Masalan O’zbekiston Respublikasining 2012 yil o’rtacha aholi soni 29555.4 ming kishini tashkil etadi. Yil 
davomida 625.1 ming bola tug’ildi, shu yili o’lganlar soni 146,0 ming tashkil etadi.Yil davomida migratsiya saldosi (-
40.7) kishini tashkil etgan. Keltirilgan ma’lumotlar, asosida Respublikada tabiiy va mexanik taxlil qilish natijasida 
quydagi ko’rsatkichlarga ega bo’ladi: 
Tug’ilish koeffitsiyenti 21.2%; 
O’lim koeffitsiyenti 4.9% tashkil etgan bo’lsa, u holda tabiiy o’sish koeffitsiyenti; 
K
tab
=K
tug’
-K
o’l
=21.2-4.9=16.3%
o
tashkil etgan.