Oliy matematika, statistika va ekonometrika

M
o
-bu agregat oborotdagi barcha (aholini qo’lidagi, korxona va tashkilotlarni kassadagi) naqd pulni o’z ichiga 
oladi. 
M
1
-agregatga barcha naqd (M
0
) pul va foiz to’plamaydigan depozitlari qoldiG’i summasi kiradi. 
M
2
-bu agregat o’z ichiga M
1
agregatini va muddatli depozitlarini oladi. Muddatli depozitlar aholini muddatli (3 
yilgacha) schetlaridagi qo’yilmalarni va aholi hamda korxonalarni tijorat banklarida ochilgan schetlaridagi qoldiq 
mablag’laridan tashkil topadi. 
M
3
– bu agregatni aniqlash uchun M
2
agregati massasi ustiga maqsadli zaYomlar, suG’urta polislari sertifikatlar, 
banklar zaxirasi, uch yildan ko’p muddatga qo’yilgan aholi pullari, byudjet, kasabasoyuz, ijtimoiy va boshqa 
tashkilotlarni schetdagi mablag’lari qo’shiladi. 
M
4
– bu agregat M
3
agregatiga aktsiya, obligatsiya va veksellar qiymatini qo’shish bilan aniqlanadi. 
M
5
– oxirgi agregat o’z ichiga M
4
agregatdagi mablag’lar va aholi, korxona va tashkilotlarga qarashli bo’lgan chet 
el valyutasini oladi. 
Bank tizimida, aniqrog’i bankirlar tilida M
1
va M
2
agregatlar tezroq aylanuvchi pul mablag’lari deb yuritiladi, M
1
– esa «qisqa pullar» nomini olgan, boshqa passivlar esa (pul tizimini likvidli depozitlar) «kvazi pullar» deb ataladi. Ular 
o’z ichiga muddatli va jamg’arma depozitlarni va rezidentlarni chet el valyutasidagi depozitlarini oladi. Bankirlar «qisqa 
pullar» va «kvazi pullar» yig’indisini «keng pullar» deb atashadi. 
Pul agregatlari orasida pul massasini umumiy hajmini xarakterlovchi ko’rsatkich bo’lib M
5
agregat hisoblanadi. 
Bu agregat mamlakatdagi tovar va xizmatlarga bo’lgan to’lov qobiliyatini o’zida ifoda etadi. 
Pul muomalasi statistikasida «Pul asosi yoki bazasi» ko’rsatkichi keng qo’llaniladi. Bu ko’rsatkichni (H) 
hisoblash uchun naqd pul, banklar kassasidagi qoldiq pul mablag’lari, tijorat banklarining markaziy bankdagi majburiy 
zaxiralari va ularni markaziy bankning korschetidagi mablag’lari summalari qo’shib chiqiladi. Bu hisoblangan 
ko’rsatkich, pul multiplikatori koeffitsientini hisoblash uchun asos bo’ladi. Pul multiplikatori bank zaxiralarini 
muomalada ortishi (ko’payishi) natijasida pul massasini ortishini xarakterlaydi va quyidagi formula bilan hisoblaniladi 
(bu ko’rsatkichni hisoblashning boshqacha usullari ham mavjud. Ularga keyinroq to’xtalamiz):