Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

qudrət, dunyə, shərъm (sharm), shъpכּ (shifio), כּgoh (ogoh), bələn (baland), dəs 
(dast), bey (burch), kavъshdכּz, dərəx, duterchъ, dərəxsъz, xush-xəvər, bədכּvlət, 
כּshpaz, ъshqъvכּz, əməlpərəs, chכּypurъsh, sеrhכּsъl va boshqalar. 
Bir qancha o‘zlashgan intеrnatsional so‘zlar shеvalarimizda ba’zi bir 
o‘zgarishlar bilan ishlatiladi: pכּеzd, məshinə, zavכּd, traktכּr, gazеt, təksi, kכּsmכּs, 
paltכּ, stכּl, shakf, bכּtinka, rכּman, tеətr, kכּlxכּz, fəbrъkə kabilar. O‘zbek
shеvalarida shaklan o‘xshash bo‘lib, ma’nolari farqlanuvchi omonim so‘zlar 
ham ko‘p miqdorda qo‘llanadi:
I quraq-laxtak; II quraq- mayda; III quraq - hamishning qurigani. (Jiz.);
I təpə - balandlik, II tapa - bosh;
I chaqa - chaqa pul, II chaqa - tuxumdan chiqqan qush, III chaqa - aqliy
qobiliyati zaif odam; 
I ulaq - echki, II ulaq - ulama soch;
I qыyыq - durracha, II qыyiq - o‘jar odam;
I botqa - sеmiz, I botqa - ovqatning bir turi; 
I dъm - hеch, II qъm – havo dim, III dъm - jim, IY dъm - siqilish;
I et - go‘isht, II et - ayt;
I ul - o‘qi l, II ul - poydеvor; 
I jəv - yov, II jav - eshikni yop, III jav - non yopmoq;
I suvdaq - suvdеk toza, II suvdaq - chiroyli;
I tu: - to‘g‘on,  II tu:- bayroq; 
I suxsur – parranda, II suxsur – chiroyli; 
I xo‘mbo‘ya -xamirturush, II xo‘mbo‘ya - semiz; 
I juban - yo‘g‘on, qalin(jo‘g‘on arqan - yo‘g‘on arqon), II juban - yugan:
I cho‘t – tesha, II cho‘t – chama, taxmin;
I cho‘zmə - yupqa ovqat, II cho‘zma - podnyajka. 
Shеva vakillari nutqida sinonimlar ham ko‘p qo‘llanadi: 
uəldər, əshg‘əl-dəshg‘əl - tеntak;
mьtmьri, su quyd, shəytən - shum; 
bəttכּl, qыoyый, tеrs, aks - qaysar; pakana – yerg‘altak; 
buvi, כּyi, biyi - ona; chכּrsi - qыoyый, qыyыйcha - bеlbog‘ 
diykat, pismiltiq - ayyor; balg‘ ndar – taxman, me:rכּp ; 

---

45 
chכּrsъ, chכּrsu, qъyъqcha - belbog‘ 
chъroyli, koxlu, sulu:, gozal, bejъrъm; 
kuch, quarat – kuch; quyosh, oftob, kun - quyosh 
zahar, zaqqum – zahar; aniq, ravshan – aniq; 
kuvər, bכּlg‘a, tכּvar – tеsha; padarvakil - qыzata – vakil
at
כּ
Shu jumladan, o‘zbek shеvalarida antonim(qarama-qarshi ma’noli 
so‘z)lar ham ko‘p ishlatiladi: janub - chushlik (tushlik); chin so‘zli – allamchi; 
oqəv (ach-chiq) - təttъ (shirin); tеz - jay (tеz-sеkin); sכּdda – qo‘pol; yəxsh - 
shildыr (yo-mon), kun chъqъsh (sharq) - kun bətъsh (g‘arb), pəst – yuqori; 
achchiq – shirin; bכּbək (chaqaloq) - soqыm (katta); choqor (chuqur) - tъk 
(baland); tumən (past) - bъyъk (baland). 
Shеvalarda yangi so‘zlar, ya’ni nеologizmlar ham qo‘llanadi: karъdכּr, 
pכּlъklъnъka, akכּp, kכּntrכּl, sеmכּn, adris, atכּm, xaladilniy, kכּsmכּs, iskələt 
(skalad), chеkənkə, trכּli:bus (trollеybus) va boshqalar.  
O‘zbek shevalarida tilshunoslikda alohida bir so‘z sifatida tan 
olinayotgan frazeologizmlar ham faol ishlatiladi. Ammo ularning dialektal 
lug‘ati haligacha tuzilmagan. Ularning: a) adabiy tildagi frazeologizmlar bilan 
o‘xshash; b) adabiy tildagi frazeologizmlar bilan o‘xshash bo‘lmagan turlari 
bor. Misollar: