Olqa( ? 969) Müqəddəs, əshabələrə
Yüklə 48,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
OLQA( ? - 969) Müqəddəs, əshabələrə bərabər kiyev knyaginyası. Svyatoslavın uşaqlıq illərində hökmranlıq edib.
“Bütün rus knyazlarının ulu nənəsi”, müqəddəs kiyev knyaqinyası – Olqa (müxtəlif dillərdə Helqa, Xalqa, Alogiya), xristianlıqda Yelena. Tarixə o, Kiyev rus dövlətinin tarix və mədəniyyətinin böyük qurucusu kimi daxil olub.
biri ya yazılı və ya kilsə mənbələri ilə təsdiq olunur. Yazılı mənbələrə görə, o Pskovdandır və o, həmin vaxt hökmranlıq etmiş Oleqin qohumudur. Tarixçi V.N. Tatişev təsdiq edir ki, o, Ryurikin vərəsəsi, Novqorod canişini Qostomısılın nəvəsidir və evdə onu Gözəl deyib çağırırdılar.
ilə nişanlamağa gətirirlər və sonradan böyük knyazlığı qəbul edir. Qədim rus ənənələrinə əsasən, rəsmi adı o, ata nəslindən mənsubiyyətinə görə alıb. Knyazın kiçikyaşlı rəiyyətlə evlənməsi haqqında gözəl əfsanəyə baxmayaraq, Olqanın tanınmış nəsildən olması haqqında elmi mülahizələr var. Qədim Rusuyada nəsil mənsubluğu böyük əhəmiyyət daşıyırdı və knyazlardan heç kim rəiyyət qızları ilə evlənmirdilər. Oleq, hələ yetkin olmayan İqorun gələcək canişin və Rusiya üzərində tamhüquqa sahib olması ilə, belə bir ağılsızlığına yol verə bilməzdi. Qostomısılın nəslindən olan nişanlı qız isə tam uyğun şəkildə təmsil olunaraq iki nəslin əlaqəsini təmin edirdi. Rusiyaya gəlmə olan Norman kononqu Oleqə, hakimiyyəti, yerli zadəganların dəstəyi ilə saxlamaq daha asan idi. Onun İqora da böyük təsiri var idi, hansı ki, hətta kifayət qədər ahıl vaxtlarında da “Oleqin yanına gəlir və onu dinləyirdi.” Bunu xatırlamaq kifayətdir ki, Oleqin Çarqrada ( mənbələrdə Konstantinopol adlanır) əfsanəvi yürüşü və yunanlarla müqaviləsi də elə Həmin Oleqin – “böyük rus knyazı”nın işi idi, 911-ci ilin yeni müqaviləsi isə İqor otuz yaşını haqladıqda baş tutmuşdu. Tam hüquqla o, Oleqin ölümündən sonra, yəni 912-ci ildən hökmranlıq etməyə başladı. Lakin gənc knyazın ləyaqətindən və çatışmamazlıqlarından danışmayacağıq, onun nigahının böyük siyasət işi olması ilə razılışmalıyıq.
İqorun hökmranlıq illəri haqqında az məlumdur.O, drevlyanları zəbt etdi, Qaradəniz yaxınlığındakı çöllərdə peyda olan peçeneqlərə göz gəzdirdi və xəzərlərin təzyiqi altında Bizansla uğursuz döyüşlər apara bildi. Knyaz uzun və uzaq yürüşlər etməli olurdu, ona görə də daxili işlərlə daha aktiv şəkildə Olqa məşğul olmağa başladı.
945-ci ilin payızında İqor, əlavə vergi almaq istədiyi drevlyanların əlində həlak olur. Knyaginya oğlu ilə tək qalır. Olqanın drevlyan torpağı əhalisindən üç qat intiqam alması haqqında əfsanə geniş yayılıb. Baxmayaraq ki, konfliktin həllinin sülh variantı var idi və onlar öz knyazları Malı ona ər kimi təklif etmişdilər, dul qadın onları ağır cəzalandırdı. Vikinqlərin ənənələri ilə tərbiyə olunmaqla o öz hökmranlığını bildirmək üçün çox asanlıqla yalana və qəddarlığa əl atır, qan tökməyə və ölümə soyuq yanaşırdı. İlk qisası, drevlyanların rəhbərlərinin Kiyevə gəldikləri qayıqlarla diri-diri basdırılması idi. İkincisi, onun əmri ilə səfirliyi hamamda yandırırlar. Üçüncüsü, İqorun şərəfinə təşkil olunmuş matəm mərasimində, həlak olduğu İskorostena şəhərini məhv edirlər. Ən qəddarı sonuncu cəza idi: hiyləgər knyaginya vəd edir ki, bir qədər vergi aldıqdan sonra şəhərdən geri çəkiləcək, sonra, əmr edir ki, quşların ayağına alovlandırılmış talaşa bağlayıb buraxsınlar. Göyərçinlər evlərin üstü ilə uçub şəhəri yandırırlar. Bu “dərs”dən sonra nəinki drevlyanlar, xərac verənlərdən heç kim Olqaya qarşı üsyan etmədi. Bu əhvalatda iki dünyagörüşü, iki psixologiya qarşı-qarşıya gəldi: bir tərəfdən, slavyan aşkarlığı və verilmiş sözün pozulmayacağına inam, digər tərəfdən, varyaqların, əsrlər boyu təcrübədə əldə etdikləri, məqsədə çatmağa mane olan mənəviyyat anlayışlarına etinasızlıq. Sonuncularda qəddarlıq və yalan, əgər uğur gətirərdisə, qürur vasitəsi idi. Slavyanlarda isə şərəf və vicdan normaları toxunulmaz qanun idi.
Bununla belə, Olqa yalnız möhkəm xarakterə deyil, həm də çevik ağla malik idi, ona görə də, düzgün nəticələr çıxarırdı. O, hər torpaqdan gələn xəracın həcminin qeyd olunmasını qanuniləşdirdi. Sonra isə, öz mülklərini “dolaşdı” ki, gəlir yerlərinin yerini və növünü, onlardan gələn gəlirin qədəriini və paylanma qaydalarını şəxsən özü müəyyən etsin. Məlumdur ki, üçdə iki hissəni o, şəhər veçesinin ixtiyarına verirdi, qalanını isə özü götürürdü və əsasən, quruculuq və xeyriyyəçilik işlərinə sərf edirdi. Bu, həqiqi gəlirin dövlət tənziminin ilk cəhdi idi. Olqa ticarət və mədəniyyətin mərkəzi, knyaz hakimiyyətinin dayağı, yadelli tacirlərin maraqlarının cəmləşdiyi yer olan karvansara sistemini təşkil etdi. Tədricən onlar istehkamlarla möhkəmləndirildi, şəhərlərə çevrildi, xristianlığın yayılması ilə burada mədəni inkişafın əsas göstəricisi olan məbədlər tikildi.
Knyaginya Olqanın zamanında Kiyevdə daş tikintiyə başlandı. Yüksək Kiyev təpəsində ( bu yeri yüksək şəhər adlandırırdılar) daş köşkün yanında freska, mərmər və çəhrayı şiferlə zəngin bəzədilmiş, xarici səfir və qonaqların təntənəli qəbulu üçün nəzərdə tutulan kürsülü zalı olan saray ucaldı. İnzibati-ticarət mərkəzinin üzərində dairəvi qala yüksəldi. Artıq bizim dövrümüzdə arxeoloqlar burada qədim binaların fundamentlərini aşkara çıxarıblar.
Yerli hakimlərin hakimiyyətini zəiflədərək knyaginya, hər vasitə ilə, mərkəzləşdirilmiş hakimiyyət formasını möhkəmləndirməyə çalışırdı. Lakin o, dövlətin siyasi, iqtisadi və hərbi qüdrətinin möhkəmləndirilməsindən heç də az vacib olmayan, xalqın mənəvi dirçəlişini vacib hesab edirdi. O anladı ki, Bizans və sakson Almaniyası kimi hakim imperiyalarla eyni səviyyədə əlaqə saxlamaq və gələcək yüksəlişə gedən yol xristianlığın qəbulundan keçir. Lakin bu iş heç də asan deyildi. Rusiyada bütpərəstliklə xristianlığın mübarizəsi, knyaz Bravlinin 795-ci ildə Suroja yürüşü və xaçlanmasından, artıq 200 il idi ki, davam edirdi. Və bu yalnız xalq mühitində deyil, hakimiyyətə də fərqli təsir göstərdi: Askold xristian idi, Oleq Veşiy – döyüşən bütpərəst idi, İqorun ardınca Olqa xristianlıq inancını qorudu, kilsə tərəfdarlarını diqqətlə izləyərək onların məqsədlərinin tərəqqipərvər olmasını anladı və onlarla eyni yolu getməyə qərar verdi.
Elə bu məqsədlə də o, donanmanı və 200 nəfərdən ibarət nümayəndə heyətini (xidmətçilərlə 1000 nəfərdən çox) səfərbər edərək Bizansın paytaxtı Konstantinopol şəhərinə imperator VII Konstantinin hüzuruna getdi. Konstantin Askoldun romlar üçün dağıdıcı yürüşlərini, onun ardınca 907-ci ildə öz qılıncını “Çarqradın darvazasına” sancmış Oleqi xatırlayaraq açıq-aydın ona nifrət edirdi və rusdan çəkinirdi. Lakin rus donanmasının Bosforda peyda olması öz işini gördü.
Səfərin dəqiq tarixi məlum deyil, alimlər bunun 946-957-ci illər arasında olduğunu deyirlər. Bizə qədər yalnız zəngin şifahi dəlillər və tarixlər, həm də imperatorun özünün – o özü tarixçi və yazıçı olub – orijinal qeydləri gəlib çatıb. “Bizans sarayının mərasimləri” əsərində o, Elqinin – imperator sarayında Rusiyanın hökmdarının rəsmi qəbulunu təsvir edib. Amma görüşdən hər iki tərəf narazı qalıb. Limanda darıxdırıcı qarşılanma - bizans qiyafələrini geyinmək, yenidən gözləmək, təzim və səcdə ayinləri - mərasimini bir neçə ay gözləmək Olqanı qəzəbləndirdi, bu özünə qarşı aydın bir etinasızlıq idi. Alçaldıcı mərasimlərdən imtina edən Olqa Konstantini yüngül təzim ilə salamladı. Ona lazımi ehtiram göstərildi, onunla iqtisadi müqavilələr də imzalandı, lakin knyaqinya əsas məsələni həll edə bilmədi. O, Kiyevdə, Askoldun zamanında olduğu kimi, kilsənin açılması haqqında danışıqları və imperator qızını öz oğlu ilə nişanlamağı da planlaşdırmışdı. Konstantin imperiyanın Rusiya üzərində üstünlüyünü qeyd etməklə bunu hörmətsizlik hesab etdi.
Belə əfsanə var ki, guya Konstantin Olqaya evlənmək təklif edib, lakin razılıq almayıb. Əslində isə, Konstantin evli idi, Olqa isə, gözəlliyi ilə məşhur olsa da, artıq 60-a çatmışdı. Səfərin ilk məramı daha məqsədəuyğun hesab edilir. Onun xətrinə Rus Elqa patriarxla görüşmüş və xristianlığı qəbul etmişdi, xaç atası isə Konstantinin özü oldu. Lakin xaçlanma mərasiminin özü mübahisəli qalır. Birincisi, imperator özü bu haqda heç bir yerdə qeyd etmir. İkincisi, məlumdur ki, bu səfərdə knyaginyanı ruhani müşayiət edirdi ki, bu da Olqanın artıq xristian olmasını göstərir. Amma mümkündür ki, səfərə xüsusi əhəmiyyət vermək üçün o, ikinci dəfə Konstantinopolun özündə bu ayini icra etməklə bunu göstərməyə çalışıb: o və onun ölkəsi bizans mədəniyyətinin nailiyyətlərinin qəbul etməyə hazırdır. O, həmişə qürurla və ləyaqətlə dayanırdı. “Çarqradın knyaginya Olqa tərəfindən alınması” adlı bılin əsərində onun təkəbbürlü Konstantin üzərində qansız qələbəsi əks olunub. (O, alçaldıcı anların hesabını o zaman aldı ki, ondan ordu istəyərkən səfirlərə belə cavab verdi: özü müqəssirdi, qoy gəlsin və gözləsin, necə ki mən onun limanında gözləyirdim, onda verəcəm.) Evə qayıdarkən Olqa (dində Yelena adlandırılan) patriarx Feofilaktın xeyir-duasını aldı: “ Sən xeyir – dua almışlardansan, işığı sev, qaranlığı tərk et”... Hər necə olsa da, xristianlığı qəbul etmək rus hökmdarının ağlından və uzaqgörənliyindən xəbər verir, onun Rusiyanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə xidmət edən xarici siyasətini müəyyən edirdi. Bu yolu 200 il ərzində onun varisləri də davam etdirdilər. Çox vacibdir ki, xristianlığın qəbul edilməsində Olqa zorakı metodlara əl atmırdı. O anlayırdı ki, bütpərəstliyin dərin kökləri olduğu bir ölkədə qanun yolu ilə yeni rəsmi inanc yaratmaq mümükün deyil. Hətta öz oğlu Svyatoslavı da o, öz inancına inandıra bilməmişdi, o, ömrünün sonuna kimi bütpərəst olaraq qalmışdı. Knyaginya onunla təsəlli tapırdı ki, yalnız onun təbəələri kilsədə ibadət edirlər ( Dnepr sahilində İlya peyğəmbərin ümumi məbədi görünürdü), digərləri isə yürüşdən əvvəl Perun ibadətgahında öz yaraqlarına and içirdilər. Olqanın nəvəsi Vladimirin bütxanaları məhv edib bunları bitirməsinə və kiyevliləri Dneprdə xaçlandırmasına qədər uzun illər keçdi. Bundan başqa, Bizansın zəifləməsindən istifadə edərək o, silah gücünə, imperator sarayını çariçanı qurban qismində ona verməyə məcbur etdi və onunla evləndi. Bununla da nənəsinin qohum olmaq, yəni əzəmətdə qüdrətli dövlətə çatmaq arzusunu yerinə yetirdi. Olqa tərəfindən başlanılmış və Vladimirlə tamamlanmış dövlətin xristianlaşdırılması və Bizansla ittifaq, akademik D.S. Lixaçevin fikrinə görə, “Rusiyanı tam hüquqi əasalarla Avropa xalqları ailəsinə daxil etdi.”
Tarixçi S.M.Solovyev isə qeyd edir ki, Rusiyada xristianlığın qəbulundan sonra həm də qadına yeni münasibət yarandı. Knyaginya Olqanın sayəsində onlar maariflənmək prosesinə qoşularaq, “nəzəriyyədə ” heç də kişilərdən geri qalmır, həm də “qadın təbiiliyində kişi iradəsi” daşıyırdılar, bir sözlə, dövlət işləri ilə - təhsil, mədəniyyət, quruculuq, səhiyyə məsələləri ilə məşğul olur, döyüşür, səfirləri qəbul edirdilər. Belə xarakterin nümunəsi knyaginyanın özü idi. Fədakar, səbrli və cəsarətli olmaqla o, çətin anlarda əyilmir, əksinə, bir çoxları üçün mənəvi dayaq olurdu. Faktiki olaraq, o, ömrünün sonuna qədər Rusiyanı idarə etdi, ona görə ki, Svyatoslav çox az hallarda paytaxtda olurdu, demək olar ki, vaxtını yürüşlərdə keçirirdi. 968-ci ildə knyaz Balkanlarda döyüşərkən o, hətta Kiyevin peçeneqlər tərəfindən mühasirəsinə dətab gətirmişdi.
Rəvayətlər Olqanı hiyləgər, kilsə isə müqəddəs kimi təqdim edir. Salnaməçi Nestor onu rus torpağı üzərində günəşin çıxmasını qabaqlayan ulduz adlandırmışdır. Knyaginyanın xatırlanması tədricən pərəstişə və onun ilahiləşdirilməsinə, sonradan isə müqəddəslərin sırasına daxil olmasına gətirib çıxartdı. Qanuniləşmə vaxtını biz bilmirik, yalnız o məlumdur ki, bu monqollaraqədərki dövrdədir, belə ki, onun xatirə gününə ( 11 iyul) yazılı mənbələrdə XIII əsrdən rast gəlinir. Knyaginyanın ilk təsvirləri xronika və əlyazmalarda, sonra isə ikonalarda, Bizansın və Rusiyanın kilsə freskalarında və divar naxışlarında peyda oldu. Belə fərziyyələr var ki, Yaroslav Mudrının dövründə inşa olunmuş Kiyevdəki Sofiya kilsəsinin freskalarının qalıqları məhz Olqanın başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin Konstantinopoldakı qəbulundan fraqmentləri əks etdirir.
Knyaginya Olqanın hakimiyyəti Kiyev Rus dövlətinin tarixində dönüş oldu. Ölkə nizamlı hakimiyyət əldə etdi, xristian dünyasının siyasi sisteminə daxil oldu. Onun müdrikliyi sayəsində Pusiya nə Bizansdan, nə də Almaniyadan asılı vəziyyətə düşmədi. Kökləri əsrlərin dərinliyinə gedib çatan bizans-yunan və rus əlaqələri yeni inkişaf əldə etdi. Konstantinopoldan Dneprə, Kiyevdən şimala – Novqoroda və Baltik (Varyaj) dənizinə qədər olan rus torpaqlarından “varyaqdan yunana qədər” məşhur yol keçirdi. N.M. Karamzin yazırdı ki, Olqa “dövlətin sükanını ələ keçirdi və müdrik idarəçiliklə sübut etdi ki, zəif qadın, bəzən, böyük ərlərə bərabər ola bilər”.
Yüklə 48,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|