Olti ѐshli bolaga «Mening oilam»

«
Oila rasmi
» metodikasi 
Tadqiqot uchun - oq qog‘oz (21 x 29sm hajmdagi), 6 xil rangli qalam (qora, 
qizil, ko‘k, yashil, sariq, jigarrang), o‘chirg‘ich zarur. Bolaga qo‘yidagicha 
ko‘rsatma beriladi: «Iltimos, o‘z oilang rasmini chiz». Bunda «oila» so‘zining 
ma’nosini tushuntirish ta’qiqlanadi.

---

Agar bola nima chizish kerakligini so‘rasa, psixolog ko‘rsatmani qayta 
takrorlashi zarur. Vazifani bajarish vaqti chegaralanmagan (ko‘pincha 35 minutdan 
oshmaydi). Vazifani bajarish jarayonida bayonnomada quyidagilar qayd qilinishi 
zarur: 
A) detallarni chizish ketma-ketligi; 
B) 15 sekunddan ortiq pauzalar; 
V) detallarni o‘chirish; 
G) bolaning spontan (dabdurustdan, o‘z-o‘zidan berilgan) izohlari; 
D) emotsional reaksiyalar hamda ularning tasvir mazmuni bilan aloqasi. 
Vazifa bajarib bo‘lingach, psixolog verbal yo‘l bilan iloji boricha ko‘proq 
ma’lumot olishga harakat qilishi lozim. Odatda quyidagi savol bilan murojaat 
qilinadi: 
1 Ayt-chi, bu yerda kim tasvirlangan? 
2. Ular qaerda tasvirlangan? 
3. Ular nima qilishayapti? 
4. Buni kim o‘ylab topdi? 
5. Rasmda chizilganlarning eng baxtlisi kim? Nima uchun? 
6. Ulardan eng baxtsizi kim? Nima uchun? 
Oxirgi ikkita savolga agar bola javob bergisi kelmasa, uni majburlash mumkin 
emas. Chunki u hissiyotlar bilan bog‘liq. 
Suhbat davomida psixolog bola chizgan rasmning mazmunini aniqlashga 
harakat qilishi zarur:
- agar oila a’zolaridan biri tasvirlanmagan bo‘lsa unga nisbatan hissiyotlarini; 
- uning sabablarini; rasmdagi alohida detallar (hayvonchalar, qushchalar) bola 
uchun qanday ahamiyatga ega ekanligini bilish muhimdir. Ammo bunda iloji 
boricha, to‘g‘ri, bevosita savollarga murojaat qilmaslik zarurki, bu bolada 
tashvishlanish, himoya reaksiyalarini keltirib chiqarishi mumkin.
Ko‘pincha bunday hollarda proektiv savollarga murojaat qilish maqsadga 
muvofiqdir (masalan, «agar qushcha o‘rniga odam rasmi chizilgan bo‘lsa, u kim 
bo‘lishi mumkin?», «Akang bilan musobaqalashsang kim yutgan bo‘lardi?», «Biror 
yerga bormoqchi bo‘lsa, akang o‘zi bilan kimni olib ketar edi?»).
Suhbatdan so‘ng bolaga 6 turdagi vaziyatni hal qilish taklif qilinadi: ulardan 
uchtasi oila a’zolariga nisbatan negativ hissiyotlarni, uchtasi ijobiy munosabatni 
aniqlashga qaratilgan: 
1. Tasavvur qilaylik, sirkka 2ta chiptang bor. Kimni o‘zing bilan birga sirkka 
taklif qilar eding? 
2. Tasavvur qilaylik, oilangiz mehmonga borishi kerak. Biroq kimdir kasal 
bo‘lib uyda qoladi. U kim?
3. Konstruktordan uy yasayapsan, lekin uning uddasidan chiqa olmayapsan. 
Kimni yordamga chaqirasan? 
4. Senda qiziqarli filmga bir necha chiptalar bor, lekin u oila a’zolarining 
sonidan 1taga kam. Uyda kim qoladi? 
5. Tasavvur qilaylik, sen kimsasiz orolga tushib qolding, u yerda kim bilan 
yashashni xohlarding?
6. Senda qiziqarli loto o‘yini bor. Oila a’zolaring bilan uni o‘ynamoqchisizlar. 
Ammo bitta odam ortiqchalik qilayapti. Kim loto o‘ynamaydi? 
Interpretatsiya uchun quyidagilarni bilish zarur: 

---

a) tadqiq qilinayotgan bolaning yoshi; 
b) uning a’zolari soni, aka-singillari yoshi; 
v) agar iloji bo‘lsa, bolaning uy va bog‘chadagi, maktabdagi xulqi haqida 
ma’lumotlar.
«Oila rasmi» metodikasi interpretatsiyasini shartli 3 qismga ajratish mumkin:
1) «oila rasmi» strukturasi tahlili;
2) oila a’zolari grafik tasviri xususiyatlari tavsifi;
3) rasm chizish jarayoni tahlili.
1. «Oila rasmi» strukturasini tahlil qilish va chizilgan hamda real oila tarkibini 
taqqoslash.
Odatda, oilada ijobiy emotsiyalarni his qiluvchi bola oilani to‘laligicha aks 
ettiradi. Tadqiqotlarda ko‘rsatilishicha, 6-8 yoshli, normal intellektga ega bo‘lgan 
bolalarning 85% (oilasi bilan yashovchi) rasmda oila a’zolarini to‘liq rasmini 
chizadi.
Agar oila a’zolaridan birortasi tushib qolgan bo‘lsa, bunga alohida e’tibor 
berilishi talab qilinadi. Chunki u emotsional ziddiyat, oiladagi mavjud vaziyatdan 
qoniqmaslikdan dalolat beradi.
Ba’zi hollarda rasmda umuman odamlar aks ettirilmasligi yoki oilaga 
umuman aloqasi bo‘lmagan odamlar aks ettirilganligini ko‘rish mumkin. Bunday 
holatlar juda kam uchraydi.
Buning sababi – oila bilan bog‘liq bo‘lgan salbiy kechinmalar; rad etilganlik 
hissi; himoyasizlik hissi, yuqori darajadagi xavotirlanish hamda psixo-logning
o‘rganilayotgan bola bilan yaxshi aloqa o‘rnata olmaganligi bo‘lishi mumkin.
Amaliyotda ba’zan bolalar oila a’zolaridan birini tushirib qolishdirishlari ham 
uchrab turadi. Buning sababi o‘sha oila a’zosining emotsional yoqimsizligi, u bilan 
nizoli munosabatning mavjudligidir. Odatda, ko‘proq aka yoki singillar rasmi 
chizilmay qoladi.
U yoki bu oila a’zosi rasmi nima uchun chizilmagan degan savolga himoya 
javobi beriladi - masalan; «joy qolmagani uchun chizmadim», «U o‘ynashga 
ketgan» kabi. Ba’zida esa ochiqdan ochiq: «Chizgim kelmadi, chunki u men bilan 
urishadi», «U biz bilan birga yashashini xohlamayman» deb javob beradilar.
Ba’zan real oila a’zolari o‘rniga bola biror hayvoncha, qushcha rasmini 
chizishi mumkin. Bunda, psixolog uchun bola ular bilan kimni identifikatsiya 
qilayotganligi muhim (ko‘pincha bola oiladagi ta’sirni kamaytirishni xohlagan aka 
yoki ukasini shunday aks ettiradi).
Ba’zi rasmlarda bola o‘z rasmini chizmaydi yoki oilasi o‘rniga faqat o‘zini 
aks ettiradi. Bu bolaning o‘zini oila tarkibiga qo‘shmasligidan, oilada hamjihatlik 
mavjud emasligidan dalolat beradi.
Rasmda «Men»ning mavjud bo‘lmasligi qabul qilinmaslik, rad etilish hissini 
boshidan kechirayotgan bolalar uchun xarakterli.
Oila tarkibining kattalashtirilishi ham bizga ba’zi ma’lu-motlar berishi 
mumkin. Odatda bu oiladagi psixologik ehtiyoj-larning qondirilmaganligi bilan 
bog‘liq. Oilada yolg‘iz farzand bo‘lsa, affilyatsiya ehtiyojlari qondirilmasa, 
qarindosh yoki qo‘shni bolalar yoki ba’zida kuchukcha, mushukcha rasmini aks 
ettirishi mumkin. 
Rasmda oila a’zolarining joylashishi oiladagi o‘zaro munosa-batlarning 
psixologik xususiyatlaridan darak berishi mumkin.

---

Oilaning jipsligi, oila a’zolari bir-birlari bilan qo‘l ushlashib turishi, 
umumfaoliyat bilan birlashuvi oilaning normal psixologik muhiti ko‘rsatkichi 
hisoblanadi. Bunga qarama-qarshi xarakteristikali rasmlar emotsional aloqalarning 
past darajasidan dalolat beradi.
Oilaning bir qismi bir guruhda chizilgan, bitta yoki bir necha shaxs alohida 
tasvirlangan rasmlar psixologik jihatdan qiziqarlidir. Agar bola o‘zini alohida ajratib 
qo‘ysa, bu uning ajralib qolganlik hissi mavjudligini bildiradi. Agar oila a’zolaridan 
birortasi alohida qilib chizilsa, bolaning unga nisbatan negativ munosabati, undan 
bolaga kelayotgan xavf haqida taxmin qilish mumkin. 
Rasmda oila a’zolarini guruhlarga birlashtirish oilaning psixologik 
mikrostrukturasini aniqlash imkonini beradi.