«Ommaaviy madaniyat» ning

Ona yurtim, senga dildan mehru vafolar, Quchog’ingda jon yayratar yeru samolar. O’zing bilan shavqli shomu bodi sabolar, Sen borsanki, dilda faxru zavqu safolar.

Naqorat:

O’zbekiston, dovruq solsin azming avjlari, Ona yurtim, senga jo’shqin yurak mavjlari,

kabi otashin satrlar havaskor talabalarning vatanparvarlik tuyg’ulariga ta’siri kuchli bo’ldi.
“Ommaviy madaniyat” bilan milliy san’atimizning bir-biriga mutlaqo zid mohiyatini ansambl xonandasi Jahongir Niyozov shunday misol bilan tushuntirib berdi: “Yaqinda Sirdaryo viloyatiga bir qarindoshimiznikiga borgan edim. Guliston shahrida uzoq yillar talabalar badiiy havaskorlik ansamblini boshqargan ustoz pedagoglardan Yaxshiboy Safarov bilan suhbatlashib qoldik. U kishi shunday dedi “Bir Misha Abramov degan sinfdoshim bor. Xorijda yashaydi. O’tgan yili kelib eski tuski gramplastinkalarni terib olib ketdi. Bularni nima qilasan, yangilaridan olmaysanmi”, dedim. “Ey Yaxshiboy, chet elda o’zbeklarning mana shu eski qo’shiqlarini sevib eshitishadi. Mening yevropadagi katta davlatim ana shu orqasidan.
Hozir men har safar soat 4-00 dan 6-00 gacha “O’zbekiston”radiokanalini yozib olayapman. Chunki bu vaqt faqat milliy qo’shiqlar qo’yiladi. Olib ketib, sotaman. Yoshlarning klassikaga qiziqishi juda yaxshi bo’layotir. Biroq, ayrimlari har xil duragay qo’shiqlarni aytishayapti. Esiz”, dedi”. Havaskor talabalar dunyoda o’zbek mumtoz qo’shiqlariga bo’lgan shunchalik ixlosdan faxrlandilar. Ayrim yosh xonandalarimizning arabcha, eroncha, turkcha, meksikancha ohanglarga o’zbekcha so’zni yo’nib, “ommabop” qo’shiq yasab aytayotganliklarini, “ommaviy madaniyat” ta’siriga tushib qolayotganliklarini tanqid qildilar.
Ma’lumki, talaba yoshlar, talabalar yangilikka intiluvchan, yangi estetik standartlarni tez qabul qilishadi. Ulardagi ana shu ijtimoiy-psixologik xususiyat ba’zida “ommaviy madaniyat” orqali kirib kelayotgan shubhali qadriyatlarga tanqidiy yondashuvni ham cheklab qo’yadi. Maqbul yoki nomaqbulligi haqida muayyan fikr-mulohazasi bo’lmagan yoshlar hayotimizga, milliy mentalitetimizga mos kelmaydigan “mafkuraviy” mahsulotlarni o’zlari bilmagan holda qabul qilishlari mumkin.
Tajriba-sinov ishlari o’tkazilgan badiiy havaskorlik to’garaklari a’zolari ko’plab namunalarni aniqlab keltirdik. Jumladan, 2008 yil 8 sentyabr kuni Samarqand shahar Alisher Navoiy ko’chasida joylashgan “Bolalar dunyosi” MChJga qarashli “Bolalar mollari” do’konidagi CD, DVD, VCD turg’un savdo shoxobchasida “O’zbekkino” milliy agentligi ekspert komissiyasi tomonidan
namoyish etish, tarqatish va sotish maqsadga muvofiq emas, deb topilgan “Shokiruyushaya Aziya 1-2-3” va “Liki smerti” 1-2-3 filmlar to’plami sotilayotganligi;
Buxoro shahri “Markaziy bozor” hududidagi “Buyum bozori”ga kiraverishda o’ng qo’lda joylashgan “DVD market” do’konida “Proklyatiye”, “Bliznesi” va
«A.Somiy» ko’cha 11-uyning yon tomonida joylashgan do’konda “Pila-3”, “O’zbekiston mustaqilligi” ko’chasidagi 13-uyning chap tomonida joylashgan do’konda “Xostel” filmi sotilayotganligi;
Andijon shahrida uyali telefonlardan yozib olingan videolavhalar telefonlar xotirasidan yozib olingan pornografik videoyozuvlar birinchisidan ikkinchisiga hamda uyali telefonlarga kuy va qo’shiqlar yozib beruvchi nuqtalarda kompyuterdan ko’chirib berilayotganligi ma’lum bo’ldi. Ushbu muammo nafaqat Andijon viloyatida, balki boshqa viloyatlarda ham mavjudligi ma’lum bo’ldi. Havaskor talabalar mazkur videolavhalar yoshlarimizning mentalitetiga milliy axloqiy an’analariga mutlaqo zidligini, uyali aloqa telefonlariga yoshlar o’rtasida qiziqish yuqoriligini inobatga oladigan bo’lsak, bunday materiallarning talabalar telefonlarida mavjud bo’lishi yoshlarimiz g’oyaviy-estetik iyeallariga jiddiy putur yetkazishi mumkinligini yakdillik bilan e’tirof etdilar.
Respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan davlat radiokanallari qatori hukumatimiz nodavlat FM radiokanallari uchun ham keng va teng imkoniyatlar yaratib bergan. Ayni vaqtda o’z dasturlari bilan yoshlarga xizmat qilib kelayotgan nodavlat FM radiokanallarida ayrim xonandalarning qo’shiqlari yoshlar auditoriyasiga taqdim etilayotgani havaskor talabalarning e’tirozlarini uyg’otdi. Shulardan biri - “Hamroh” radiokanali orqali 2008 yil 1 may kuni soat 7:09 da efirga berilgan ashulaning matni:
Man brodyaga xuligan,
Tungi ko’chalarda katta bo’lganman, Yodda tut man ko’cha bolasiman,
I tak rohat hayotga man o’rganganman, Tungi payt yana tunga qadar sayohat,
Nimaga kishi har dam tunda, Bud smeley,
Bo’lgin endi man bilan birga, To’ladi ko’nglim shunda,
...
Vse okey har tungidey, Problema yo’q biza dam olamiz,
Shunday yashashga biz o’rganganmiz,
...
qayerda bo’lmay xayollarim qizlarda, Man bezorini yaxshi ko’rishadi qizlar, Man bezorini juda sevishadi qizlar, Vot blondinka, mana bryunetka,
qani o’zi sizlar?
Yonimga kel ey rohatijonim, Yonimga kel ey ofatijonim, Maniki bo’lsang bo’ladi karoche,
Axir man o’sha san sevgan bezori man-cho, Seni qumsayman lablari bolim mani,
Seniki bo’lsin yuragim borim,
Ko’chada o’sganman tungi xuliganman, Seni sog’inganman...
O’zbekistonning audio-video mahsulotlar va axborotlar almashish bozori xaridorlarining aksariyatini yoshlar tashkil qiladi. Shuni alohida qayd qilish lozimki, xalqimizning milliy mentalitetiga, axloqiy qarashlari va umuminsoniy qadriyatlar me’yorlariga aslo to’g’ri kelmaydigan, ya’ni qonunchilikka zid tarzda buzib dublyaj qilingan mahsulotlar yoshlar tomonidan xarid qilinmoqda.
Xorijiy mamlakatlarda ishlab chiqarilgan “Shrek”, “Shrek-2”, “Madagaskar”, “Yovvoyilar” kabi multfilmlar va “Taksi-4” singari badiiy film ana shular jumlasidandir. Ular o’zbek tiliga “goblin” uslubida dublyaj qilingan bo’lib,
voqyea va syujetlar rivoji asliga nisbatan axloqsiz va qo’pol “ko’cha so’zlar” yordamida noto’g’ri talqin etilgan. Ichki bozorlarga noqonuniy ravishda sotuvga chiqarib yuborilgan bunday mahsulotlar ayrim telekanallar orqali keng ommaga namoyish etilishi hollari ham ko’p bora kuzatilgan.
Masalan, Toshkent shahridagi “Nodavlat televideniyelar teletarmog’i” televideniyesi 2008 yil 12 yanvar kuni AQShning “World Disney” kompaniyasi tomonidan yaratilgan “Yovvoyilar” multfilmini keng ommaga namoyish etdi. Dublyajda multfilm nomi “Katta sayohat yoxud Shermurodni izlab” deya buzib talqin etilgan bo’lib, unda asliga to’g’ri kelmaydigan quyidagi so’zlarni uchratish mumkin:
“...qoplonlar mafiyasiga qarshi jangga otlandim. Ular shunday tezlikda yurishardiki, hatto “Tiko” ham yetolmasdi. Bizzi to’dadagi sherlarni hammasi ishkalda otvechat qilolmay, Afrika choyxonasida osh damlab o’tirishgandi. Faqat sani paxaningdan tashqari... Mani boshqa sherlar podstavka qilib yuborishgan ekan. Keyin ular bilan razborkaga kirishdim...