Ön söz Giriş

Neft-qaz mədən geologiyasının tədqiqat istiqamətləri

1		2		3		4		5		6		7		8		9
Layların struktur elementlərinin dəqiqləşdirilməsi (xəritələrin tərtibi, tektonik qırılmaların funksiyalarının təyini)		Lay parametrlərinin (effektiv qalınlıq, məsaməlik, keçiricilik və s.) cari vəziyyətinin təyini və qiymətləndirilməsi		Lay enerjisinin cari göstəriciləri və tükənmə dərəcəsinin öyrənilməsi		Neft ehtiyatının (ilk və cari) hesablanması, differensiasiyası və realizəsinin qiymətləndirilməsi		Geoloji-işlənilmə göstəricilərinə görə təsnifat modellərinin yaradılması və tətbiqi		Yataqların iki və üçölçülü işlənilmə modellərinin yaradılması		Yataqlarda tətbiq olunan işlənilmə proseslərinin tənzimlənməsi		Neftvermə modellərinin yaradılması		İşlənilmənin başa çatdırılması üçün çoxfunksiyalı geoloji-riyazi və iqtisadi modellərin yaradılması

Şəkil I.4. Neft yataqlarının işlənilməsinin geoloji-texnoloji modelinin sxematik quruluşu

d) Ekoloji tədqiqatlar. Dün­­y­­a neftçıxarma təcrübəsində ekoloji təminatların ye­ri­nə­ yetirilməsinə ciddi fikir verilir. Ölkəmizdə isə bu sahədə hələ də çatışmamazlıqlar qeyd olunmaqdadır. Onları aradan qaldırmaq üçün isə müvafiq tədqiqatlar aparılmalıdır ki, bu da quru sahəsi və dəniz akvatoriyasında işlənilən yataqlarda ekoloji mühiti əsaslı surətdə yaxşılaşdırmalıdır.

Beləliklə, göründüyü kimi Azərbaycanın quru ərazisində və dəniz akvatoriyasında yerləşən çoxdan işlənilmədə olan yataqların poten­si­al imkanlarının mövcudluğu şübhə doğurmur. Burada indi­yə­dək isti­fa­də­siz qalmış ehtiyatların maksimum realizəsi respublikanın enerji-ya­nacaq kom­pleksi üçün çox vacib problemdir. ARDNŞ-nin balansında olan neft yataqlarının işlənilməsinin rasional aparılmasını tə­min­ etmək üçün çoxfunksiyalı bir model təklif olunmuşdur, bu da təcrübədə rast gəlinə bilən bütün məsələlərin həl­li­ni operativ rejimdə təmin edir (şək. I.4.). Qeyd etmək vacibdir ki, təqdim olunan modelin bütün element­lə­ri­nin alqoritmi tərtib olunmuş və proqramları müxtəlif geoloji-mə­dən­ göstəriciləri ilə səciyyələnən yataqlarda tətbiq olunmuşdur [B.Ə.Bağırov, 2003].


II. Neft və qaz yataqlarının İşlənİlməsİnə qədər aparılan kompleks tədqİqatlar

Neft və qaz yığımlarına müxtəlif dərinlikdə yatan özünə məxsus strukturlarda rast gəlinir. Buradakı karbohidrogen ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək üçün onların təbii şəraitdəki (işlənilməyə verilmə dövrünədək) geoloji quruluşu öyrənilməlidir. Bu məqsədlə kompleks geoloji, geofiziki, geokimyəvi və hidrodinamiki üsullarla tədqiqatlar aparılır. Onlardan alınan bütün məlumatlar yataqda işlənilmə prosesini başlamaq üçün informasiya bazasında cəmləşdirilir və geoloji əsasların yaradılmasında istifadə edilir.

Müasir dövrdə işlənilmənin geoloji əsaslandırılmasına tələbat olduqca artmışdır. Burada yataqda işlənilmənin əsaslandırılması üçün lazım gələn bütün məsələlər öz həllini tapmalıdır. Strukturun statik vəziyyətində öyrənilmə kompleksinə ənənəvi geoloji, geofiziki üsullarla yanaşı riyazi-statistika və ehtimal nəzəriyyəsinin müvafiq yanaşma və qoyuluşları da əlavə edilməlidir ki, bu da məlumat qıtlığı şəraitində yatağı daha da düzgün qiymətləndirməyə imkan verir.