“Operatsion sistema" tushunchasiga aniq ta'rif berish qiyin. Chunki sistema so`zi turli soha mutahasislari tomonidan keng qo`llaniladiva turlicha talqin qilinadi: “operatsion” so`zi to`g`ridan to`g`ri tarjima qilinsa, “amal” degan ma’noni anglatsa-da, uning tub mohiyatini bu birgina so`z bilan aniq tavsiflab bo`lmaydi.
U holda „Operatsion sistema” ni qanday tushunish kerak?
Kompyuter ishga tushirilganda, odatda, uning qurilmalari bilan bir qatorda, maxsus dastur ishga tushadi. Mazkur dastur foydalanuvchi bilan kompyuter o`rtasidagi muloqotni ta’minlaydi va operatsion sistema (qisqacha OS) deb yuritiladi.
Odatda, operatsion sistema tashqi xotira — diskda joylashadi va shuning uchun disk operatsion sistemasi yoki qisqacha DOS deb yuritiladi.
EHM operatsion sistemasi ishini zamonaviy uyda istiqomat qiluvchining ayrim harakatlari bilan qiyoslash mumkin. Masalan, elektr chirog'ini yoqmoqchi bo'lsangiz, ulagichdagi tugmani bosishingiz, suv tarmog'idan suv olmoqchi bo'lsangiz, jo`mrakni burashingiz yetarli. Keng ko'lamdagi xizmat ko'rsatish qurilmalari va tarmoqlari majmuyisiz, bu resurslarni (misolimizda suv va elektr toki) olish uchun ko'pdan ko'p ishlarni bajarish lozim bo'lar edi. Masalan, katta orolda yolgiz qolgan kishi suv olish uchun o'zi quduq qazishi, o'tin yoki qurilish uchun lozim bo'lgan yog'och olish uchun daraxtlarni kesishi, yo'nishi, oziq-ovqat uchun o'zi bug'doy ekishi va shu kabi ishlarni bajarishi kerak bo'ladi.
Dastlabki EHM lar ishlab chiqarilgan davrda unda biror arifmetik amalni bajarish uchun katta hajmdagi ishlar bajarilar edi (amalda ishtirok etgan har bir ma'lumotni aniq bir adresda joylash, amal bajariladigan va natijani yoziladigan barcha adreslarni bilish talab etilar edi, chunki ular dasturda ko'rsatilishi zarur edi-da). Bu ishlarni hozirgi kunda osongina hal qilish mumkin, chunki ko'p ishlarni yengillashtirishga qaratilgan dasturlar (foydalanuvchiga yordamchi dasturlar) majmuyi ishlab chiqilgan va u amaliy masalalarni hal qilishda qo'l kelmoqda.
Xo'sh, mazkur „yordamchi" dasturlar majmuyi bo'lmasa, amallar EHMda qanday bajarilgan bo'lar edi? Bunday holda foydalanuvchidan katta hajmdagi ish daftari tutib, unda tanlangan axborot EHM xotirasining qaysi joyiga kiritilishi, dastur, boshlang'ich ma'lumotlar va natijaviy axborotlar qayerda joylashishini ko'rsatishi talab qilinadi.
Agar siz EHM ning tashqi qurilmalari (klaviatura, printer, diskyurituvchi va boshqalar)ni ishlatmoqchi bo'lsangiz, har safar ana shu qurilmalar bilan aloqani tiklovchi, ularni boshqaruvchi maxsus dastur tayyorlashingiz kerak bo'ladi. Shuningdek, qurilmalar ishlashi bilan bog'liq turli ishlarni nazorat qilishingiz lozim bo'lar edi. Demak, „yordamchi" dasturlarning xizmati beqiyos ekan.
Ta'kidlash lozimki, kompyuterlarning texnikaviy holatiga ko'ra, ulardagi operatsion sistemalar turlicha bo'ladi, shunday bo'lsa-da, ularning vazifasi yagona —
