O’qituvchining kommunikativ qobiliyati

Abu Ali ibn Sino (980-1037) – Sharqning ulkan qomusiy olimi, jahon ilmi va madaniyatining eng mashhur namoyondalaridan biri. U axloq to’g’risidagi fikrlarida axloqiy fazilatlarni ulug’ladi va axloqiy illatlarni, yomonlikni keskin qoraladi. Olim ta'lim-tarbiya masalalariga jiddiy va ijodiy yondashgan. Uning bolani tarbiyalash va o’qitish borasidagi ko’p fikrlari o’zining chuqur mazmunga egaligi, insonparvarligi va teranligi bilan kishini hayratga qoldiradi.
Ibn Sino o’qitish jarayoniga katta ahamiyat bergan va uni tubandagi tarzda tashkil qilishni zarur, deb hisoblaydi:
O’quvchini birdan kitobga jalb qilib qo’ymaslik kerak.
O’qitish asta-sekin, osondan qiyinga o’tish yo’li bilan olib borilishi lozim.
O’quvchilar bilan amalga oshiriladigan tarbiya ularning yoshiga mos bo’lishi shart.
O’qitish jamoa tarzida uyushtirilishi darkor.
O’qitish o’quvchining mayli va qobiliyatini hisobga olgan holda olib borilishi zarur.
O’qitish jismoniy mashqlar bilan qo’shilib olib borilishi shart.
Ibn Sino tarbiya masalalari ifodalangan asarlarida o’qituvchining roliga katta e'tibor bilan qaragan. Tarbiyachi tanlashni muhim masala deb hisoblagan. U bola 6 yoshga to’lishi bilan uni ustoz tarbiyasiga berishni tavsiya qiladi. Tarbiyachi rostgo’y, dono, odil, ozoda kiyinadigan, xushmuomala bo’lishi zarurligini uqtirib, yosh avlodni o’qitadigan hamda tarbiyalaydigan kishilar oldiga bir qancha talablar qo’ygan. Uning fikricha:
Tarbiyachi – bolalar bilan muomalada bosiq bo’lishi kerak.
Muamllim o’quvchilar ta'limni qanday o’zlashtirayotganini kuzatib borishi kerak.
O’qitish jarayonida muallim har xil usullarni qo’llashi darkor.
Tarbiyachi o’quvchining xotirasi va boshqa aqliy qobiliyatlarini bilishi lozim.
Tarbiyachi bolalarni tarbiyalashda tegishli jazo choralarini qo’llashi, o’tilganlarni takrorlashga majbur qilish orqali ularni fanga qiziqtirishi lozim.
Tarbiyachi o’z fikrini o’quvchiga bayon qilishdan oldin undan masalaning mohiyatiga o’zi tushunib olmog’i, keyin uni qisqa adabiy tilda tushuntirishi, ortiqcha gapirishdan qochishi kerak.
Har bir fikr haqiqat bilan tasdiqlanishi, bolalarda hissiyot uyg’otadigan bo’lishi lozim.
Ibn Sinoning fan va ta'lim-tarbiya, o’qituvchilar haqidagi fikrlari uning anna shu masalalar bo’yicha chuqur bilim va katta tajribaga ega bo’lganidan dalolat beradi.
Yusuf Xos Hojib (XI asr) – buyuk olim, zabardast dostonnavis, tadbirkor davlat arbobidir. Uning pedagogik qarashlarida xalq bilan birga bo’lish, adolatparvarlik g’oyalari asosiy o’rin tutadi. Olimning fikricha, insonning ulug’ligi, aql-idroki, so’zlash qobiliyati, bilimi, uquvi hunarga egaligidir.
O’quv qayda bo’lsa, ulug’lik bo’lur,
Bilik kimda bo’lsa, bedug’lu alur.
O’qishlug’ o’qar-ul biliglig bilir,
Biligli, o’qigli tilikka tegir.
Yusu Xos Hoibning uqtirishicha, har bir kishi jamiyatga munosib bo’lib kamol topmog’i kerak. Farzandlar tarbiyasi nihoyatda erta boshlanmog’i shart. Shundagina ularning noo’rin xatti-harakatlariga berilishningg oldi olinadi. Buning uchun maxsus tayyorlangan puxta zaminga bo’lgan, ezgu niyatli va pokiza murabbiy taklif etilishi kerak. Shundagina bolalarimiz to’g’ri tarbiya oladi.