O’quv jarayonida talabalarga ko’rinishlar mavzusni tushuntrishda detal modelini o’ziga qarab o’rganishning ahamiyat
Importance of studying a detailed model in explaning the
Yüklə 474,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abstract
|
Importance of studying a detailed model in explaning the
subject of student views in the learning process Shaydullo Bekqulovich Turopov b.kukiev@cspi.uz Surkhandarya region, Boysun district, School №37 Kudrat Shaydulloyevich Bekkulov Tashkent region Chirchik State Pedagogical Institute Shakhnoza Abdumitalibovna Boizaqova Tashkent region, Almalyk, School №12
are also recommendations for drawing materials for drawing. Keywords: Knowledge, education, epistemology, education, aesthetics, projection, model, detail, horizontal, plane. Ma’lumki har bir inson umri davomida ilm oladi va uni amalyotda qo’lab keladi. Inson bu ongli mavjudod unga berilgan aql esa tugalmas boylikdiz. Bilim olish jarayonida har bir insonning maqsadi bitta, lekin o’rganish jarayoni turlicha bo’ladi. "Science and Education" Scientific Journal April 2021 / Volume 2 Issue 4 www.openscience.uz 345
O’quvchiga bilim beruvchi pedagog, jihatdan metodik jihatdan qobilyatli va o’z kaspni mukammal bilishi lozim. O’qtuvchidan hozirgi kunda rivojlanish shidatni his qilgan holda zomon bilan hamnafas bo’lishga urunmog’i, dunyoda bo’layotgan har bir yangilikni ko’ra bilishi, uning mag’zini tushuntrishga urnshi kerak. O’rta Osyo halqlarida qadimdan o’qtish tizimida ikki jixatga chuqur ahamiyat berilgan. a) Bilim
b) Tarbiya
Bu ikkalasi hamisha birga va bir biridan kuch oluvchi jarayonlardir. O’quvchiga bilim va tarbbiya berishda ota-ona atrof muhitning o’rni ham beqiyosdir. Bilim - kishilarning tabiat jamiyat hodisalari haqida hosil qilgan voqelik maʼlumotlar va uning inson tafakkurida aks etishi. Kundalik tasavvurimizda nimaning nima ekanligiga ishonsak va bu ishonchimiz biz odatlangan voqea va hodisalarga (qoidalarga) zid kelmasa bunday ishonch bilim hisoblanadi. Voqelik haqidagi bilgan maʼlumotlarimiz bilim darajasiga koʻtarilishi uchun quyidagi shartlarni qanoatlantirishi lozim: a) birinchidan, bu maʼlumotlarning voqelikka mutanosibligi; b)
ikkinchidan, yetarli darajada ishonarli boʻlishi;
c) uchinchidan, bu maʼlumotlar dalillar bilan asoslangan boʻlishi lozim.
Uchala shart birgalikda mavjud maʼlumotlarni bilim darajasiga olib chiqadi. Inson ijtimoiy taraqqiyot jarayonida bilmaslikdan bilishga, mavhum bilimlardan mukammal va aniq bilimlar hosil qilish tomon boradi. Kishining moddiy dunyo toʻgʻrisidagi bilimi nisbiydir, u doimo rivojlanib boradi. Bilim kundalik tajriba, kuzatish orqali toʻplanadi. Bilimlarni tadqiq etuvchi taʼlimot epistemologiyada perseptiv (hissiy), hayotiy - kundalik (sogʻlom akl) va ilmiy bilim shakllari ajratib koʻrsatiladi. Ilmiy adabiyotlarda bilimlarning ilmiy va ilmdan tashqari shakllari ham farq qilinadi. Ilmdan tashqari bilimlarga madaniyat, adabiyot, sanʼat, mifologiya, din va shahrik. sohalarga oid bilimlar kiradi. Odatdagi fan sohalarida tadqiq etiladigan bilimlar ekzoterik (koʻzga tashlanuvchan) bilimlar deb atalsa, astrologiya, va shahrik sohalarga oid bilimlar ezoterik (pinhoniy) bilimlar deyiladi. Tarbiya - shaxsda muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy, maʼnaviy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan amaliy pedagogik jarayon; insonning jamiyatda yashashi uchun zarur boʻlgan xususiyatlarga ega boʻlishini taʼminlash yoʻlida koʻriladigan chora tadbirlar yigindisi. Tarbiya: insonning insonligini taʼminlaydigan eng qadimgi va abadiy qadriyatdir. Tarbiyasiz alohida odam ham, kishilik jamiyati ham mavjud boʻla olmaydi. Chunki odam va jamiyatning mavjudligini taʼminlaydigan qadriyatlar tarbiya tufayligina bir avloddan boshqasiga oʻtadi. Pedagogik adabiyotlarda “Tarbiya” atamasi keng va tor maʼnolarda ishlatiladi. Keng maʼnoda tarbiya inson shaxsini shakllantirishga, uning jamiyat ishlab chiqarishi "Science and Education" Scientific Journal April 2021 / Volume 2 Issue 4 www.openscience.uz 346
va ijtimoiy, madaniy, maʼrifiy hayotida faol ishtirokini taʼminlashga karatilgan barcha taʼsirlar, tadbirlar, harakatlar, intilishlar yig’indisini anglatadi. Bunday tushunishda tarbiya faqat oila, maktab, bolalar va yoshlar tashkilotlarida olib boriladigan tarbiyaviy ishlarni emas, balki butun ijtimoiy tuzum, uning yetakchi g’oyalari, adabiyot, sanʼat, kino, radio, televideniya va boshqalarni ham oʻz ichiga oladi. Shuningdek, keng maʼnodagi tarbiya tushunchasi ichiga taʼlim va maʼlumot olish ham kiradi. Tor maʼnoda tarbiya shaxsning jismoniy rivoji, dunyoqarashi, maʼnaviy axloqiy qiyofasi, estetik didi oʻstirilishiga yoʻnaltirilgan pedagogik faoliyatni anglatadi. Buni oila va tarbiyaviy muassasalar hamda jamoat tashkilotlari amalga oshiradi. Ta’lim va maʼlumot olish tor maʼnodagi tarbiya ichiga kirmaydi. Lekin har qanday tarbiya taʼlim bilan chambarchas bogʻliq holdagina mavjud boʻladi. Chunki taʼlim va maʼlumot olish jarayonida shaxsning fakat bilimi koʻpayibgina qolmay, balki axloqiy maʼnaviy sifatlari qaror topishi ham tezlashadi. Tarbiya har qanday jamiyat va har qanday mamlakat hayotida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Yosh avlodning umuman, jamiyat aʼzolarining tarbiyasi bilan yetarlicha shugʻullanmagan mamlakat turgʻunlik va inqirozga mahkumdir. Negaki, oʻsishi va rivojlanishi uchun har qanday jamiyatda ham moddiy va maʼnaviy boyliklar ishlab chiqarish, toʻxtovsiz ravishda yuksalib borishi lozim. Buning uchun yosh avlod moddiy va maʼnaviy boyliklar yetishtirishni ajdodlari darajasida, ulardan ham yaxshiroq ishlab chiqara bilishlari kerak. Yosh avlodda ana shunday moddiy va maʼnaviy qobiliyatlarni shakllantira bilish uchun esa, jamiyat uzluksiz ravishda samarali faoliyat koʻrsatadigan tarbiya tizimiga ega boʻlishi lozim. Fan o’qtuvchisi talabalarni o’zining faniga qiziqtra olishi dars samaradorligining bir bo’g’nidir. Chizma chizishda talabalarimiz fazoviy tassavurga qiynalishdadi, buning sababi o’sha shakl yoki detalni qo’li bilan ushlab ko’zi bilan ko’ra olmaydi. Xalqimizda bir maqqol bor, “Eshitganinga emas ko’rganinga ishon” naql bekorga ishlatilmaydi. Chizmachilikdagi ko’rinishlar mavzusi misolida tushuntrishga harakat qilamiz. Ba’zi detalar o’zining konstruksiyasi soda bo’lishiga qaramay ikkita proyeksiyada tasvirlanishi talab qiladi. Masalan, model (detal) gorizontal proyeksiyalar tekisligi H ga konturi to’g’ri to’rtburchak, V ga o’zining frontal konturi bo’yicha proyeksiyalanadi. Modelni olib qo’yib, H tekisligini pastga x o’qning ostiga V tekislik bilan bitta tekislik hosil qilsa, epyur, ya’ni tekis chizma hosil bo’ladi (1-chizma va 2- chizmalarda). Proyeksiyalarni bog’lovchi, yordamchi chiziqlar va tekisliklarni chegaralovchi chiziqlar ham standartga muvofiq tasvirlanmasliklari mumkin (3- chizma). Texnikada shunday detallar mavjudki, ularni uchta va undan ortiq proyeksiyalarda tasvirlashga to’g’ri keladi. Masalan, 4-chizmada tasvirlangan detal "Science and Education" Scientific Journal April 2021 / Volume 2 Issue 4 www.openscience.uz 347
olinsa, uning tuzulishi ancha murakkab, orqa devorini silindr teshib o’tgan bo’lib, ikki tomonida og’ma devor movjud.
Bu devorlarning shakli faqat yonidan aniq ko’rinadi. Shuning uchun ham uni uchunchi tekislikka proyeksiyalashga to’g’ri keladi. Bundan tashqari detalning umumiy shaklini, uning ostki va yon yoqlarining shakillarini profil proyeksiyada tasvirlashga to’g’ri keladi. Detalni uchta proyeksiyalar tekisliklari H, V va W ga proyeksiyalash jarayoni 4-chizmada to’liq ko’rsatilgan. Endi H ni pastga W ni o’nga aylantirib tekis chizma hosil qilingandan keyin uchala tekislik bitta tekislikka keltriladi. Bu yerda detalning uchta proyeksiyasi 4-chizmadagidek ko’rinishga o’tgandagina u haqiqiy kompleks chizmaga aylanadi.
4-chizma Yog’och materaldan detal yasab ko’ramiz. Buning uchun (ko’zi yog’och) yo’q yog’ochni tekis qilib randalab so’ngra qum qog’oz yuzani siliqlaymiz. Deral yasash uchun tayor bo’lgan yog’ochdan detal uzunligi (gabarti o’lcham) bo’yicha qirqib olamiz. "Science and Education" Scientific Journal April 2021 / Volume 2 Issue 4 www.openscience.uz 348
Namunadagi ya’niy 5-chizmalar bunga misol bo’ladi. Har qanday fanlarni o’qitilish jarayonida ko’rgazmali qurollar taminlanishi darslarni nsamarali o’tishini ta’minlaydi. Yuqorida keltirilgan misollar ta’lim jarayonida ko’rgazmali qurollar tayorlashga yordam beradi deb o’ylaymiz.
Yüklə 474,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|