O'quv o'yin jarayonida hakamlik qilish va o’yinni boshqarish usullari musobaqalarni tashkil qilish va o‘tkazish

Sport musobaqalari tizimi

Sport musobaqalari o‘ziga xos faoliyat bo‘lib raqiblarning harakatini tartibga solishda katta rol o‘ynaydi, ularning ayrim qobiliyatlarini ob’ektiv ravishda solishtirib ko‘rishga va jismoniy sifatlarni maksimal darajada namoyon bo‘lishini musobaqa davomida harakatlanishni maksimal darajada ta’minlashga imkoniyat yaratadi.

Sport hozirgi ko‘rinishda bir qator o‘ziga xos xususiyatlariga ega:
1).Sport musobaqalar faoliyatida, raqobat darajasini ketma-ket yutuqlarga bo‘lgan talablarini ortib borishi, sport musobaqalarining tizimiga asoslanib tashkil etiladi (yuqori ringga quyi musobaqalarda qatnashganlar
qo‘yiladi yoki pastdan yuqoriga).
2) Musobaqalarda bevosita bajariladigan harakatlarning, boshqarilish sharoitlarini va yutuqlarini baholash usullarini tenglashtirish hisobiga amalga oshiriladi. Bu tenglashtirish musobaqalar o‘tkazishning umumiy
me’yorlari sifatida muayyan qoidalar bilan mustaxkamlanadi.
3).Musobaqalashuvchilarni xatti-xarakatlari raqobat tamoyillariga muvofiq tartiblashtiriladi.
Sportchi tanlab olgan turidagi ko‘rsatkichlarni, individual holda o‘z imkoniyatlariga qarab namoyish qiladi.
Bu natijalar yo jismoniy g‘alabani yoki raqibni yutish (ballarda, gollarda, ochkolarda va x.k.) natijasini yaxshilash uchun vaqt birligida, masofada, og‘irlikda belgilanishi mumkin.
YUqori sport natijasi, sportni shu kundagi rivojlanishida inson imkoniyatlari etaloni bo‘lib hisoblanadi. Ularga taqqoslab har bir inson o‘zining sport natijalarini solishtirib ko‘rishi mumkin va shunga asoslanib, natijalarni yaxshilashni rejalashtirish mumkin. YUqoridagilardan sport natijalarini etalonlik va rag‘batlantiruvchi roli
yaqqol ko‘rinadi.
Sport natijalari har doim ko‘p omillik hodisadir (bu esa ko‘pgina sabab
larga bog‘liq). Jamiyatdagi sport natijalari taraqqiyotga ta’sir etuvchi omillar bo‘lib hisoblanadi.
1).Sportchining individual talanti va yuqori natijaga tayyorgarlik darajasi.
2).Sportga tayyorgarlik tizimining samaradorligi, uni mazmuniga taxlil etilishiga va material – texnik tomondan ta’minlanganligiga.
3).Sport harakatining kengligiga va uni rivojlanishining umumiy ijtimoiy sharoitlariga bog‘liq.
Sport musobaqalarining xususiyatlarini o‘rganish, sport sohasidagi mutaxassislarni qiziqtirib kelgan va hozirgi kunda xam o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Birinchidan musobaqa sportni asosiy mazmunini tashkil etadi.
Ikkinchidan, sport musobaqalari, sport mashg‘ulotidan genetik va bo‘ysunishi bo‘yicha "kattadir". Ma’lumki, inson ma’naviyati va madaniyati rivojlanishida, har xil yakkama-yakka kurash va sport elementlari o‘rtasida o‘yinlar birinchi bo‘lib tashkil topgan. Keyinchalik esa ularning shakllari, uslublari va elementlari tashkil topa boshlagandan keyin tayyorgarlik ko‘rish yo‘llari aniqlana boshlanadi. Hozirgi kunda sport bu yo‘nalishni ko‘p sohasi bo‘yicha sportchilar tayyorlashni ilmiy asoslangan tizimi tashkil qilinib sport mashg‘ulotlarini xam o‘z ichiga oladi.
Uchinchidan, sport musobaqalari sportchining jismoniy taktik-texnik imkoniyatlarini, zaxiralarini va sport jamoasini imkoniyatlarini aniqlashda "Poligon" bo‘lib hisoblanadi. SHuning faqat musobaqa vaqtida psixologik qarshiliklarni engish uchun raqobatchilik hosil qilinadi hamda
sportchini musobaqa faoliyatini psixologik strukturasi aniqlanadi. Musobaqalar tizimi o‘z ichiga bir qator ofitsial va ofitsial bo‘lmagan musobaqalarni birlashtirib, sport faoliyatini nisbatan aloxida shakl sifatida tashkil kiladi. Bular ma’lum tartibda o‘zining masshtabi, ahamiyati, sportchini tayyorlash bosqichlari va sharoitlariga qarab bo‘linadi.
Musobaqalarda asosiy o‘rinlarni absolyut birinchiliklar(shaxsiy va jamoa) dunyo va olimpiada o‘yinlari ham egallaydi. Bunday asosiy maqsadga yo‘naltirilgan musobaqalar sportchini tayyorlashga ma’lum darajada ta’sir
ko‘rsatadi. SHunga ko‘ra, mashg‘ulotning ayrim bosqichlari rejalashtiriladi, yuqori sport natijalariga optimal ravishda tayyorlash vaqti va boshqalar aniqlanadi. Boshqa ko‘pgina musobaqalar tayyorgarlik uchun o‘tkaziladi. Sport
mashg‘ulotlarini umumiy vaqtida 10-15% musobaqa vaqtini aniqlaydi.
Musobaqa faoliyati - bu tartiblashtirilgan raqobat bo‘lib, o‘z qobiliya
tini ob’ektiv ravishda solishtirish va maksimal darajada natija ko‘rsatilishini ta’minlash hamda tartibga solishdir. Bu bir qancha maxsus xususiyatlarga ega:
1.Musobaqa tizimida raqobatni oshib borish darajasiga qarab hamda yutuqqa bo‘lgan talabga nisbatan (dastlabki va ofitsial musobaqalarda) faoliyati tashkil qilishga.
2.Musobaqa o‘tkaziladigan vositalarni amalga kiritishda sportchini faoliyati, ma’lum qoidalar hamda musobaqani umum me’yorlari bilan mustaxkamlanadi.
3. Musobaqalashuvchilarni xulqini va o‘zini tutish tartibiga xam bog‘liq.
Sport musobaqalari - his-hayajon holatidagi ko‘rinishda bo‘lib hozirgi kunda 100 dan ortiq sport turi bo‘yicha musobaqa o‘tkaziladi. Har qaysi sport turi, musobaqa o‘tkazish uchun o‘zining metodik xususiyati, qatnashish sharti,
o‘tkazish qoidasi va g‘oliblarni aniqlash va boshqa talab qiladi.
Adabiyotlar:

0. 
   Sportivnaya borba. Uchebnik dlya IFK Pod.red. A.P.Kupsova, 1978.
   
1. 
   Igumenov V.M. Organizatsiya i provedenie sorevnovaniy po klassicheskoy borbe. - M., 1986.
   
2. 
   Ionov S.F., Sipurskiy I.L. Organizatsiya i sudeystvo sorevnovaniy po borbe sambo. - M., 1983.
   
3. 
   Ataev A.K. Kurash. O‘kuv ko‘llanma. - T., 1987.
   

Nurshin J.M., Salamov R.S., Kerimov F.A. “O‘zbekcha milliy sport kurashi” - T., 1993.