O'quv qo'llanma

simsiz ulanishlar siyosati -
tashkilot tarmog"i bilan ulanish uchun 
ishlatiladigan sim siz tizim uchun standartlam i aniqlaydi.
T a’kidlash lozim ki, tashkilot qurilishining va faoliyat yuritishining o ‘ziga xos 
x ususiyatlariga b o g 'liq holda tashkilotning xavfsizlik siyosati nabori shakllantiriladi.
N azorat savollari
1. 0 ‘zbekiston R espublikasining O 'z DSt 1092:2009, 0 ‘z D St 1105:2009 va 
0 ‘z D St 1106:2009 m illiy standartlarining m ohiyatini tushuntirib bering.
2. 0 ‘z D St 1204:2009 m illiy standartida qanday m asalalar yoritib berilgan?
3. RH 45-215:2009 - R ahbariy hujjat o ‘z ichiga olgan m asalalar nim alardan 
iborat?
4. RH 45-185:2011 - R ahbariy hujjat o ‘z ichiga olgan m asalalar nim alardan 
iborat?
5. RH 45-193:2011 - Rahbariy hujjat o ‘z ichiga olgan m asalalar nim alardan 
iborat?
6. TSt 45-010:2010 - Tarm oq standard o ‘z ichiga olgan m asalalar nim alardan 
iborat?
7. M illiy xavfsizlikni shartli ravishda tashkil etuvchilarini sanab o ‘ting.
8. M a’naviy xavfsizlikning oqibatlarini tushuntirib bering.
9. H alqaro xavfsizligini jahon sivilizatsiyasida tutgan o ‘m i?
10. A xborot xavfsizligining m ohiyati nim a?
11. 
A xborot xavfsizligini 
ta ’m inlash 
asosiy 
vazifalari 
qam rab olgan 
konfidensiallik, yaxlitlik, identifikatsiya va autentifikatsiya kabi m asalalarini yoritib 
bering.
12. A xborot xavfsizligini ta ’m inlash darajalarini tavsiflab bering.
13. X avfsizlik siyosati qaysi b o 'lim lam i o 'z ichiga olishi m um kinligini va 
ulam i m ohiyatini tushuntirib bering.
14. SA N S instituti taqdim etgan xavfsizlik siyosati shablonlarini yoritib bering.
121

---

1 1-M A V ZU . O M M A V IY A X B O R O T V O S IT A L A R ID A N T A N Q ID IY
F O Y D A L A N IS H .
O m m aviy axborot vositalari x abarlar va belgilam i butun d u n y o g a m uayyan 
g eografik m intaqalarga yoki m uayyan dem ografik guruhlarga tarqatadigan global 
nashr tizim i b o ‘ lib xizm at qiladi.
M a’lum ki, “Ilm , m a ’rifat va raqam li iqtisodiyotni rivojlantirish y ili” D avlat 
dasturining 138-bandida «R aqam li O 'z b e k isto n — 2030» dasturini ishlab chiqish 
yuzasidan 0 ‘zbekiston R espublikasi P rezidenti Farm onini qabul qilish chora-tadbiri 
belgilangan edi.
M azkur Farm on bilan: “ R aqam li 0 ‘zbekiston - 2030” strategiyasi ham da uni 
am alga oshirish b o ‘yicha “y o ‘ l x aritasi” ; 2 0 2 0 -2 0 2 2 yillarda h udud va tarm oqlam i 
raqam li transform atsiya qilish dasturlari tasdiqlandi.
B unda, 2020 — 2022 yillarda hudud va tarm oqlam i raqam li transform atsiya 
qilish doirasida:
aholi punktlarini Internet ta rm o g ‘iga ulash darajasi, shu ju m lad an keng 
polosali ulanish portlari 2,5 m illiongacha k o ‘paytirilib, 20 m ing kilom etr optik-tolali 
aloqa liniyalarini qurish va m obil aloqa tarm oqlarini rivojlantirish orqali 78 foizdan 
95 foizga yetkaziladi;
h ududlam i ijtim oiy-iqtisodiy rivojlantirishning turli sohalarida 400 dan 
ortiq axborot tizim lari, elektron x izm atlar va boshqa dasturiy m ahsulotlar jo riy
etiladi;
587 m ing nafar kishini, shu ju m lad an «B ir m illion dasturchi» loyihasi 
doirasida 500 m ing nafar yoshlam i qam rab olish orqali kom pyuter dasturlash 
asoslariga o ‘qitish tashkillashtiriladi;
iqtisodiyotning real sektori tarm oqlaridagi korxonalarda boshqaruv, 
ishlab chiqarish va logistika jarayonlarini avtom atlashtirish b o ‘yicha 280 dan ortiq 
a x b o ro t tizim lari va dasturiy m ahsulotlar jo riy etiladi;
h ududlarda hokim lar. davlat organlari va tashkilotlar xodim larining 
raqam li savodxonligini va m alakasini oshirish, ulam i axborot texnologiyalari va 
axborot xavfsizligi bo‘yicha o 'q itish uchun tegishli oliy ta ’lim m uassasalari 
biriktiriladi ham da ulam ing 12 m ing n afar xodim i axborot texnologiyalari sohasida 
o ‘qitiladi.
Shuningdek, 2020 — 2022 yillarda «R aqam li 0 ‘zbekiston — 2030» 
strategiyasini am alga oshirish bo‘yicha « y o ‘l xarita»si m uvofiq:
1. elektron hukum atni rivojlantirish b o ‘yicha:
- 
2021 yil 1 yanvardan boshlab tajriba tariqasida «R aqam li T oshkent» 
kom pleks dasturi doirasida jism o n iy shaxsga identifikatsiya ID -kartasini berishda
122

---

davlat organlari va tashkilotlari bilan o 'z a ro elektron m unosabatlam i y o 'lg a q o ‘yish 
uchun uning shaxsiy kabineti shakllantiriladi;
- 2021 yil 1 iyuldan boshlab 0 ‘zbekiston R espublikasi O chiq m a ’lum otlar 
portalida davlat organlari va tashkilotlari tom onidan davlat xaridlarini am alga 
o shirish, patentlar. dori vositalari va tibbiy buyum larni ro ‘yxatga olish, jam o at 
transporti harakati. yer resurslaridan foydalanish va boshqa um um foydalanishdagi 
statistik m a'Iu m o tlar onlayn rejim da jo y lash tirib borilishi ta ’m inlanadi;
- 2021 yil 1 avgustdan boshlab jism o n iy va yuridik shaxslarga barcha 
belgilangan davlat bojlari, y ig ‘im lar, jarim alar va boshqa m ajburiy to 'lo v la m i 
elektron to 'lo v tizim laridan foydalangan holda onlayn rejim da to ‘lash im koniyati 
taqdim etiladi;
- raqam li industriyani rivojlantirish b o 'y ich a:
- 2020 
yil 
1 
noyabrdan 
boshlab 
D asturiy 
m ahsulotlar 
va 
axborot 
texnologiyalari texnologik parki rezidenti m aqom ini axborot texnologiyalariga 
o 'q itish , 
apparat-dasturiy 
vositalarni 
ishlab 
chiqish 
va 
realizatsiya 
qilish, 
robototexnika, 
Internet 
ta rm o g 'i 
orqali axborot xizm atlarini 
ek sp o rt qilish, 
shuningdek, m a ’lum otlarni saqlash va hisoblab qayta ishlash sohasida x izm at 
ko 'rsatad ig an O 'zb ek isto n R espublikasi rezidenti hisoblangan yuridik sh ax slar olishi 
m um kin b o 'lad i;
- 2022 yil 1 y anvarga q ad ar m asofadan kredit m ahsulotlarini realizatsiya qilish, 
om onatlar va hisob raqam lam i ochishni o 'z ichiga olgan keng turdagi onlayn 
x izm atlar k o 'rsatish n i ta ’m inlash orqali tijorat banklarining raqam li transform atsiyasi 
yakuniga yetkaziladi;
2. raqam li ta ’lim ni rivojlantirish b o 'y ich a:
-2 0 2 1 yil 1 yanvardan boshlab fuqarolar tom onidan tizim boshqaruvi, 
m a ’lum otlar bazasi va «bulutli» platform ani boshqarish, axborot xavfsizligini 
ta'm in lash va boshqa talab yuqori b o 'lg a n y o 'n a lish la rd a xalqaro IT -sertifikatlam i 
olish xarajatlarining 50 foizgacha b o 'lg a n qism ini qoplash tizimi jo riy etiladi;
- 2021 yil 1 sentabrga q ad ar har bir tum an va shaharda m avjud infratuzilm a 
obyektlari negizida keng aholi qatlam lari, ayniqsa yoshlar va ayollar uchun raqam li 
texnologivalar o 'q u v m arkazlari ochiladi;
- 2023 yil y akuniga qadar barcha tum an va shaharlarda o 'q u v c h ila m in g ijodiy 
rivojlanishi va kom pyuter dasturlash asoslarini o 'rg an ish i uchun m avjud ta ’ lim 
m uassasalari negizida 200 dan o rtiq inform atika va axborot texnologiyalarini 
chuqurlashtirib o 'q itish g a ixtisoslashtirilgan m aktablar bosqichm a-bosqich tashkil 
etiladi;
- raqam li infratuzilm ani rivojlantirish bo'yicha:
- 2022 yil yakuniga qadar har bir aholi punkti 10 M bit/sdan kam b o 'lm a g a n
m a ’lum otlarni uzatish tezligidagi Internet ta rm o g 'ig a ulanish im koniyati bilan 
ta ’m inlanadi;
123

---

- 2022 yil 1 yanvarga qadar b archa m ashhur sayyohlik jo y lari yuqori tezlikdagi 
Internet bilan ta ’m inlanadi.
Farm on bilan 2021 yil 1 yanvardan boshlab quyidagilam i nazarda tutuvchi 
barcha uchun ochiq boMgan m ahalliy dasturiy m ahsulotlar va IT -xizm atlar elektron 
platform asini yaratish k o ‘zda tutilm oqda:
- m ahalliy IT -kom paniyalar va dasturiy m ahsulotlar ishlab chiqaruvchilar 
ham da ularning m ahsulotlari va xizm atlarining yagona m a ’lum otlar bazasini 
shakllantirish, shuningdek, ularga o ‘z m ahsulotlarini ichki va tashqi bozorlarda ilgari 
surishda k o ‘m aklashish;
- dav lat organ lari va tashkilotlarida axborot tizim lari v a boshqa dasturiy 
m ahsulotlam i 
jo riy
etish 
b o 'y ic h a
rejalashtirilayotgan 
loyihalar 
to ‘g ‘risida 
m a ’lum otlam i e ’lon qilish;
- m am lakatda raqam li iqtisodiyotni rivojlantirishning am aliy m asalalarini hal 
qilish ham da axborot texnologiyalari sohasidagi qonun hujjatlarini takom illashtirish 
jaray o n id a sam arali va ochiq m uloqotni y o ‘lga q o ‘yish.
M azkur Farm on bilan belgilangan yillarda hudud va tarm oqlarni raqam li 
transform atsiya qilish dasturlari do irasid a, ju m lad an hududlam i ijtim oiy-iqtisodiy 
rivojlantirishning turli sohalarida 4 00 dan ortiq axborot tizim lari, elektron xizm atlar 
va boshqa dasturiy m ahsulotlar jo riy etilishi belgilab q o ‘yildi.
Farm on bilan 29 ta nam unaviy tum an (shahar)larda 2020 yilda va 2021 yil I 
choragi yakuniga qadar raqam li tran sfo rm atsiy a qilish loyihalari am alga oshiriladi. 
2020 yil 1 noyabrdan investitsiya loyihalari ham da ja lb etilayotgan xalqaro m oliya 
institutlari, 
xorijiy 
hukum at 
m oliya 
tashkilotlari 
va 
donor 
m am lakatlar 
m a b lag 'larin in g 5 foizdan kam b o 'lm ag an qism i "raqam li" kom ponentlarga 
y o 'n altirilad i.
F arm onga 
m uvofiq, 
A xborot 
texnologiyalari 
va 
kom m unikatsiyalarini 
rivojlantirish ham da A dliya vazirliklari va ular tasarrufidagi tashkilotlarda “ R aqam li 
idora” loyihasi am alga oshiriladi.
L oyiha doirasida, ju m lad an , 2022 yil 1 yanvarga q adar q o g 'o z siz elektron 
hujjat alm ashinuvi va ish yuritishni tashkil qilgan holda barcha m a ’m uriy tartib- 
taom illar va operatsion jara y o n la r raqam lashtiriladi.
2021 yil 1 avgustdan dav lat bojlari, y ig 'im lar, ja rim a la r va boshqa m ajburiy 
to ‘lovlam i onlayn rejim da to 'la sh im koniyati yaratiladi.
Shuni alohida ta ’kidlash jo iz , D avlat rahbarining “ R aqam li O 'z b e k isto n -
2030” strategiyasini tasdiqlash va uni sam arali am alga oshirish chora-tadbirlari 
t o 'g ‘n s id a ”gi Farm oni bilan qabul qilingan “R aqam li 0 ‘zbekiston - 2030” 
strategiyasining 2.5-bandida “T araq q iy o t strategiyasi” m arkazi tom onidan ishlab 
chiqilgan q ato r takliflar ham inobatga olingan. X ususan:
124

---

- axborot texnologiyalari sohasida m asofaviy, onlayn va virtual 
0
‘qitish 
texnologiyalarini jo riy etish va rivojlantirish. onlayn kurslar uchun platform alar 
ishlab chiqish;
- aholi o ‘rtasida raqam li k o 'n ik m alam i rivojlantirish sohasida yirik IT- 
korxonalam i ja lb qilgan holda davlat xususiy sheriklik m exanizm larini tashkil qilish;
- aholi 
0
‘rtasida yuqori m alakali m utaxassislam i tayyorlash uchun «B ir m illion 
d asturchi» loyihasini am alga oshirish;
- davlat xizm atchilarining axborot-kom m unikatsiya texnologiyalari sohasidagi 
k o ‘nikm alari va m alakalarini oshirish m exanizm ini rivojlantirish va doim iy 
takom illashtirib borish;
- raqam li 
texnologiyalardan 
foydalanish 
ko'nikm alarini 
baholash 
m exanizm larini ishlab chiqish va bunda quyidagi jih a tla m i inobatga olish: axborot 
savodxonligi (qaror qabul qilish uchun zarur b o ‘ lgan m a ’lum otlam i topish 
qobiliyati); kom pyuter savodxonligi (raqam li qurilm alar bilan ishlash qobiliyati); 
m edia savodxonligi (om m aviy axborot vositalarini tanqidiy o ‘rganish im koniyati); 
kom m unikativ savodxonlik (zam onaviy raqam li aloqa vositalaridan foydalanish 
qobiliyati); texnologik innovatsiyalarga (yangi texnologiyalarga) ijobiy m unosabatni 
shakllantirish
- o 'q u v c h ila r uchun raqam li texnologiyalardan foydalanishning um um iy 
darajasini oshirish m aqsadida um um ta’lim m aktablarining asosiy o ‘quv dasturlariga 
doim iy o 'zg artirish lar kiritish;
- g ‘oyalar va yangi texnologiyalar yaratishni targ ‘ib qiluvchi respublika 
tanlovlari va tadbirlarini (xakatonlar, konkurslar, o lim piadalar va boshqalar) 
o 'tk a z ish ;
- inson 
kapitalini 
rivojlantirish, 
shu ju m lad an . 
ixtisoslashgan 
ta ’limni 
rivojlantirish ham da IT-sohasidagi kasblam i om m alashtirish, IT -korxonalar uchun 
institutsional sharoitlam i yaxshilash va m a’m uriy to ‘siqlam i kam aytirish shular 
jum lasidandir.
M uxtasar aytganda, m azkur Farm on m am lakatim izda raqam li iqtisodiyotni faol 
rivojlantirish, barcha tarm oqlar va sohalarda. eng avvalo. davlat boshqaruvi. ta ’lim, 
so g 'liq n i saqlash va qishloq x o ‘jalig id a zam onaviy axborot-kom m unikatsiya 
texnologiyalarini keng jo riy etish b o ‘yicha am alga oshirilayotgan sa ’y-harakatlar 
sam aradorligini ta ’m inlashda m uhim aham iyat kasb etadi.
U nda 
telekom m unikatsiya 
sohasi, 
davlat 
xizm atlarini 
k o ‘rsatish, 
iqtisodiyotning real sektori tarm oqlari, sog' liqni saqlash, davlat kadastri va boshqa 
sohalarda raqam li texnologiyalam i keng jo riy etish, bu borada «R aqam li 0 ‘zbekiston
— 2030» dasturini tasdiqlash; elektron hukum atning texnik infratuzilm asini 
takom illashtirish; inson kapitalini rivojlantirish ham da kadrlam i tayyorlash va 
ulam ing m alakasini oshirish tizim ini takom illashtirish; davlat xizm atlarini raqam li
125

---

shaklga transform atsiya qilish va axborot ekotizim ini rivojlantirish; davlat organlari 
va tashkilotlari faoliyatining ochiqligi va shaffofligini ta'm in lash , aholining elektron 
ishtiroki darajasini oshirish; axborot xavfsizligini, axborot resurslari va tizim larining 
h im oyasini ta ’m inlash; raqam li iqtisodiyot va elektron hu k u m at sohasidagi yagona 
vakolatli organni belgilash ham da H ukum at, vazirlik va idoralar, m ahalliy davlat 
hokim iyati o rganlarida rahbam ing raqam li texnologiyalar va elektron hukum at 
m asalalari b o 'y ic h a o ‘rinbosari lavozim ini jo riy etish kabi m asalalar nazarda 
tutilgandi.
Senzura fikm i erkin ifodalash, axborot erkinligi va um um an om m aviy axborot 
vositalarining m ustaqilligi bilan bevosita bogMiqdir. Y U N E S K O ning A xborot 
erkinligi b o ‘yicha tendensiyalari to ‘g ‘risidagi so ‘nggi m a ’ruzasi, shuningdek, 
«F reedom H o use»ning 2018 yilgi hisobotiga k o ‘ra, butun d unyoda hukum atlarning 
senzura o ‘m atish g a intilishi m atbuot erkinligiga salbiy ta ’sir k o ‘rsatm oqda. B a’zi 
ijtim oiy tarm o q lar va xizm atlam i texnik vositalar y ordam ida cheklash b o 'y ich a 
tak liflar soni oshib borm oqda. U shbu holat ju m a listla r va ju m a listik a sohasi 
m utaxassislarida qiziqish uy g ‘otm oqda. O m m aviy axborot v o sitalarid a senzura va 
boykot kelib chiqishining turli m urakkab sabablari m avjud. U lam in g aksariyati 
ju m a listik a b o 'y ic h a standart o 'q u v dasturlarining ajralm as qism i hisoblanadi. U larga 
quyidagilar kiradi: om m aviy axborot vositalarining siyosat, saylovlar va um um an 
davlat b o shqaruviga ta ’sir o ‘tkaza olish xususiyati; om m aviy axborot vositalarining 
m adaniyatni shakllantirish va saqlashdagi o ‘m i; om m aviy axborot vositalarining 
aholi h ayotiga salbiy ta ’siri; k o ‘p hollarda axborot tarqatish ja ra y o n id a axborot 
is te ’m olchilari, m edia va texnik vositalardan turli m anfaatlar y o ‘lida foydalanish; 
hukum atning ijtim oiy o ‘zgarishlarni boshqarish va n azorat qilish g a urinishlari 
om m aviy axborot vositalariga m arkazlashgan holda egalik qilish; 38 yirik biznes 
egalari va o m m a ongini boshqarishga intilgan boshqa g u ru h lam in g ta ’siri. Bu ro ‘yxat 
om m aviy ax b o ro t vositalarini senzura va boykot qilishga hissa q o ‘shadigan boshqa 
o m illar bilan to ‘ldirilishi m um kin. O m m aviy axborot vositalari va q o ‘llanilayotgan 
texnologik vositalardagi m uam m olarga u rg ‘u berish k o ‘pincha senzura va boykot 
uchun asos b o 'lib qolm oqda. Ju m alistik a sohasidagi ta 'lim om m aviy axborot 
vositalari va internet boshqaruvini m a ’lum darajada tartibga solish zarurligini hisobga 
oladi. Shunga qaram ay, ju m a listik a b o 'y ic h a o 'q u v dasturlarida M edia va axborot 
savodxonligi senzurani kam aytira olishiga jid d iy e ’tibor berilm agan. O ldingi 
boM imlarda ta ’kidlanganidek, M edia va axborot savodxonligi fuqarolik harakati 
sifatida 
k o ‘p 
qirralarga, ju m lad an . 
dinlararo 
bag ‘rikenglik, 
m adaniyatlararo 
ham jihatlik, tenglik, ijtim oiy integratsiya, m oslashuvchanlik, tinchlik va barqaror 
rivojlanishni 
rag 'b atlan tirish im koniga ega. 
Shuningdek, 
M edia va axborot 
savodxonligi fuqarolarga om m aviy axborot vositalari erkinligi nim a uchun zarurligi, 
om m aviy a x b o ro t vositalariga nisbatan ulam in g huquqlari va shaxsiy hayotini qanday
126

---

him oya qilish kerakligini tushunishga im kon beradi. Bu yerda ju m a listla r va soha 
pedagoglari k ish ilam in g im koniyatlarini qanday qilib kengaytirishni bilishlari taqozo 
etiladi. M edia va axborot savodxonligi m alaka va k o ‘nikm alari tufayli odam lar 
om m aviy axborot vositalarining erkinligini him oya qilishi, om m aviy axborot 
vositalaridan sifatli faoliyat va haqiqatni talab qilishi, shuningdek, om m aviy axborot 
vositalari bilan qanday o ‘zaro m unosabat o ‘m atish va texnologik platform alardan 
qanday foydalanishini ongli ravishda tanlashi m um kin. Shundan kelib chiqib, 
ju m alistik a o 'q u v dasturlariga quyidagi m asalalar va m avzular kiritilishini ta k lif 
etam iz: M edia va axborot savodxonligini jo riy etish orqali om m aviy axborot 
v ositalarining o ‘zini o ‘zi boshqarish, faoliyatini m uvofiqlashtirishiga erishish, 
axborot jaray o n larig a fuqarolarning keng ja lb etilishi hisobiga om m aviy axborot 
vositalarining dav lat tom onidan tartibga solinishini kuchaytirish. O m m aviy axborot 
vositalarida M edia va axborot savodxonligi talablariga jav o b beradigan tahririyat 
siyosatini belgilash. A xborot ta ’m inotchisi sifatida ju m alistlar va om m aviy axborot 
vositalarining o ‘zlarini cheklash va sh a ffo f b o ‘lishi m asalasini hal etish. O dam larga 
yangiliklar va boshqa m ediam ahsulotlar qanday yaratilishini tushunushga yordam
berish uchun m ediatahririyatlar tom onidan om m aviy axborot vositalarining dasturlari 
tip va form atlari ishlab chiqilishi. Fuqarolik jam iy ati bilan m ediaham korlikni 
rivojlantirish. Jam iyatni qiziqtirgan m avzular va ular duch kelayotgan m uam m olam i 
keng yoritish. O m m aviy axborot vositalarining budjet va mulk egaligi, hom iylar va 
reklam a beruvchilar bilan m unosabatlarining ochiqligi va shaffofligi. U shbu 
q o ‘llanm ada aks etgan M edia va axborot savodxonligi m avzularini ju m a listik a
am aliyotiga jo riy etish. A holiga potensial salbiy ta ’sim i kam aytirish uchun O m m aviy 
axborot vositalari xabarlarini m onitoring va m oderatsiya qilish. U shbu m avzu keyingi 
paragrafda qisqacha m uhokam a qilinadi.
A holiga potensial salbiy ta ’sim i kam aytirish uchun O m m aviy axborot 
vositalari xabarlarini m onitoring va m oderatsiya qilish H aqiqat shundaki, sifatsiz 
axborot uzatayotgan ju m alistik a om m aviy axborot vositalaridagi xab arlar orqali 
m anipulyatsiya, insonlar ongini boshqarishga sabab boMishi m um kinligi senzura 
0
‘m atish uchun asosiy dalil va dastak hisoblanadi. Buni inkor etib b o 'lm ay d i. 
fuqarolam i O m m aviy axborot vositalaridagi zararli xabarlardan him oya qilishning 
eng sam arali va barqaror usuli — b archa m anfaatdor tom onlar, shu jum ladan. 
om m aviy axborot vositalari, ularga om m aviy axborot vositalari va axborot 
savodxonligi orqali o ‘zlarini him oya qilishlariga im kon berishdir. Shunga qaram ay, 
ju m alistik ta ’lim ju m a listla m in g fuqarolik ongini oshirishi kerak. Buni am alga 
oshirish usullaridan biri ju m a listla m i o d am lam in g m a ’lum bir xabarlarga boMgan 
m unosabatini anglashga o 'rg atish , buni boshqarish uchun axloqiy jih atd an zarur 
choralam i ko‘rish va jarayonni hujjatlashtirishdir. O m m aviy axborot vositalari 
tahririyat siyosatining o ‘m atilishi qanday axborotlar uzatilayotgani yoki chop
127

---

etilayotganini m onitoring qilishdagi sinalgan m cxanizm dir. M uam m o shundaki. 
ju m a listla r va om m aviy axborot vositalarining yangiliklam i to p la s h . tahrir qilish va 
nashr etishdagi tezkorligi b a ’zida sifat nazoratiga jid d iy putur yetkazadi. O m m aviy 
axborot vositalarida uzatiladigan xab arlam in g salbiy ta ’sirini m onitoring qilish va 
kam aytirish b o ‘yicha ju m alistlarg a ta ’lim berish uch darajali him oyani ta'm in lay d i, 
xususan. axloqiy m uhofaza va aholiga haqiqatni uzatish prinsipini am alga oshirishga 
im kon beradi. Shuning uchun ju m alistlarn i o 'q itish d a ju rn alistik an in g haqiqat, 
aniqlik, dolzarblik, o ‘z vaqtida harakat qilish, m uvozanat, adolat, xolislik, m ustaqillik 
kabi a n ’anaviy tam oyillari bo‘yicha ta 'lim beriladi. Shu bilan birga, ju m a listik ta ’lim 
fuqarolam ing 
m anfaati 
y o 'lid a
O m m aviy 
axborot 
vositalaridagi 
xabarlam i 
m ukam m al m oderatsiya qilish va kuzatishda ju m a listg a yordam berish uchun quyida 
tavsiya etilgan kom petensiyalam i ilgari surishi lozim: insonlarning biror fikrga 
qanday kelishi va yangi axborotga qanday m unosabat bildirishi, axborotni qanday 
qabul qilishi va tushunishi sohasidagi tayanch psixologik tayyorgarlik; fuqarolar va 
tom oshabinlar nuqtai nazaridan hissiy savodxonlik; auditoriyaning tanqidiy tafakkur 
qilishini ra g ‘batlantiruvchi usul sifatida M edia va axborot savodxonligini qoMlash; 
auditoriyaning m edia-xabarlarga nisbatan reaksiyasini baholash uchun ular bilan 
aloqa b o g 'lash g a moM jallangan platform a va instrum entlar ishlab chiqish va ulardan 
foydalanish. m azkur natijalarni om m aga oshkor qilish va kelgusida auditoriyaga 
xabar uzatishda ushbu sharhlardagi axloqiy m eyorlam i joriy etish.