O‗quv-uslubiy qo‗llanma

g
gaz 
(gaz),
 globus 
(globus)
 
j
jüjä 
(jo‘ja), 
Jümmi 
(Jummi),
 Jabbi 
(Jobbi)
 
ž
žurnal
(jurnal), 
äjdär 
(ajdar)
 
k
aksiya 
(aksiya), 
kosmos 
(kosmos)
 
ќ
ќöќ
 
(ko‘k), 
kečä 
(kecha), 
Ќäşmїr
 
(Kashmir)
 
q
Qummi 
(Qummi),
 qudurmaq 
(quturmoq)
 
w
sawun 
(sovun),
 awaz
(ovoz), 
äwwäl 
(avval)
 
v
väpa 
(vafo),
 sävät 
(savat)
 
ş
şipa
(shifo), 
şämmä 
(shamma, quruq choy)
 

---

8 
č
čömič (cho‘mich), čüriќ
 
(chirik)
 
ñ
yañaliq
 
(sadaqaning bir turi), 
čoñqir
 
(chuqur)
 
ň
badriň
(bodring), 
gäräň
(garang, kar)
 
O‗zbek adabiy til fonetikasiga xos xususiyatlarni puxta bilmagan kishi orfoepiya 
me‘yorlarini ongli anglay olmaydi, imlo qoidalarini o‗zlashtirishda qiynaladi, so‗zni 
morfemalarga ajratishda xatolarga yo‗l qo‗yadi. Tahlil uchun misollar gap tarzida ham 
yoki biror so‗z shaklida ham olinishi mumkin. 

FONETIK TAHLIL TARTIBI: 
1.
Tahlil qilinayotgan so‗z adabiy til talaffuzini ko‗rsatuvchi fonetik taraskripsiyada 
yoziladi. 
2.
Unli tovushlar tahlil qilinadi 
a) fonemalar tavsifi: tilning verikal harakatiga ko‗ra (yuqori tor unlilar: i,u ; o‘rta keng 
unlilar: e,o‘; quyi keng unlilar: a,o.), b)tilning gorizontal harakatiga ko‗ra (old qator 
unlilar: (i,e,a); orqa qator unlilar:u,o‘,o.) s)labning ishtirokiga ko‗ra (lablashgan: u,o‘,o, 
lablashmagan: i,e,a) 
d) so‗zdagi o‗rniga ko‗ra (qattiq, yumshoq, qanday undoshlar bilan kelgan, urg‗uli 
bo‗g‗indosh va hokazo) 
e) shu pozitsiyada unli fonemaning talaffuzi (cho‗ziq, qisqa, reduksiyalangan va hokazo) 
3. Undosh tovushlar tahlili 
1) 
Artikulatsiya o‘rniga ko‘ra: (
.labial undoshlar; a) lab-lab (bilabial) undoshlar-p,b,m,; b) 
lab-tish undoshi- v ,f. b)til undoshlari: til oldi-apikal (alveolar) undoshlari –t,d,s,z,l,n; til 
oldi-tanglay (kakuminal) undoshlar- sh, j, ch, j(dj), r; til o‘rta undoshi (palatal undosh)-y; 
sayoz til orqa undoshlari - k,g,ng; chuqur til orqa undoshlari- q,g‘,x. c)bo‘g‘iz undoshi 
(faringal undosh)-h. 
2)Artikulatsiya usuliga ko‘ra
a) portlovchilar: b,g,d,k,p,t,q. b)qorishiq portlovchilar (affrikatalar) - ch,j(dj). 
c)sirg‘aluvchilar - v,j,z,y,l,s,f,x.sh,g‘,h. d) yumuq fokusli burun tovushlari: m,n,ng. 
d)titroq undosh - "r". 
3)Un paychalari ishtirokiga ko‘ra:a)
jarangsiz undoshlar - k,p,s,t,f,x,(ts),ch,sh,q,h.
b)jarangli undoshlar- b,v,g,d,j,j(dj),z,y,l,m,n,ng,r,g‘. 
4)
Ovozning ishtirok etish darajasiga ko‘ra:a)
sonorlar; m,n,ng,l,r,y; a) burun sonantlari- 
m,n,ng; b) og‘iz sonantlari- r,l,y. b) shovqinlilar: b,g,d,j,j(dj),z, k,p,s,t,f,x,ch,sh,q,h. 
b) So‗zdagi holatiga ko‗ra (qanday unli yoki undosh bilan yondosh kelganligi, boshqa 
undoshga o‗tish-o‗tmasligi); 
v) Bo‗g‗in, bo‗g‗in tuzilishi, har bir bo‗g‗inning xususiyati, ochiq, yopiq, necha tovushdan 
iborat, tovushlar qanday joylashgan. 
5. Urg‗uning so‗zdagi o‗rni va harakteri 
6. So‗zdagi fonema va harflarning soni; fonema va harflarning bir-biriga son jihatdan 
to‗g‗ri kelish-kelmasligi. 

---

9