O’quv yili 4-sinflar Tabiatshunoslik fanidan ishlanmalar tayyorlashda foydalanilgan yillik

Milliy va umummadaniy kompetensiya:
o‘zi yashaydigan joyning maftunkor tabiati, tarixiy obidalarini, dam olish maskanlarini asrash va qadriga yetish.
Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:
xarita, globus bilan ishlashda hisoblashning qulay usullarini qo‘llay olish, aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik faoliyatda zarur bo‘lgan dastlabki rejalarni tuza olish, suvni isrof qilmaslik va tejamkorlikning ma’nosini tushunish, unga amal qilish.
Dars turi: Yangi materialni o’rganish
Dars jihozi: rasmlar,bukletlar
Darsning borishi.

T/R	Bo’limlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O`tgan mavzuni mustahkamlash	5 daqiqa
3	Yangi mavzu bayoni	15 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
5	O`quvchilarni rag`batlantirish. Darsni yakunlash.	10 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa
Jami		45 daqiqa

Tashkiliy qismDarsning tashkil qilish jarayoni va ajratilgan vaqti 2 minut.Tashkiliy qism. Navbatchi axboroti.
O`tgan mavzuni mustahkamlashO‘tilgan va uyga berilgan mavzuni so‘rash va takrorlash jarayoni va ajratilgan vaqti 10 minut Asosiy qism.Tabiatshunoslik fani asosida savol-javoblar o’tkazish.
Yangi mavzu bayoniYangi mavzu mazmunini tushuntirish jarayoni va ajratilgan vaqti 13 minut.
O‘zbekiston tog‘lari chiroyli va ulug‘vor ko‘rinishga ega, shuning uchun ular haqida abadiy gapirish mumkin. Tog‘larga talpinmaydigan insonning bo‘lmasa ham kerak. Tog‘larga tashrif buyurgan insonning o‘zgacha quvvatlanishi, tabiatning ajoyibotlaridan bahramand bo‘lish, Xudoning ajoyib yaratuvchi ekanligiga hech qanday shubha qolmaydi.
Tog‘ tizmalarining maydoni yuz ming kvadrat metrga yetishi mamlakatimizning umumiy maydonidan 20% ni egallaydi, bu juda katta ko‘rsatgich. O‘zbekiston tog‘lari dunyodagi eng baland tog‘lar sirasiga kirmasa ham, ular eng go‘zallari qatoriga kiradi. Tog‘larning o‘rtacha balandligi ikki dan to‘rt ming metrgacha yetadi. To‘rt ming kishilik aholi vakillari yetib borish qiyin bo‘lgan joylarda istiqomat qilishadi va ulargacha yetishish juda qiyin vazifalardan biridir. Eng baland tog‘-Hazrat Sultonning tepaligi bo‘lib, Surxondaryo viloyati chegarasida Tojikiston bilan Hisor tog‘ tizmasida joylashgan, uning balandligi 4643 metrga yetadi.
Ajablanarlisi shundaki, hatto baland tog‘larda ham ko‘plab qishloqlarni topishingiz mumkin. Shunisi diqqatga sazovorki, bunday qishloqlar Markaziy Osiyo qishloqlarining an'anasi bilan ajralib turadi. Agar siz ko‘p asrlik tog‘ qishloqlarini ko‘rishni istasangiz, eng yaxshi insonlar bilan tanishib, eng sof mahsulotlardan an'anaviy taomlarni tatib ko‘rishni va tog‘larning chiroyli ko‘rinishidan zavqlanishni xohlasangiz, O‘zbekistonning ajoyib tog‘lariga marhamat qiling!
1. G‘arbiy Tyan-Shanning "Samoviy tog‘lari" O‘zbekiston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston hududlari orqali ulug‘vor tarzda cho‘zilgan. Eng baland nuqtasi Chotqol tepaligi bo‘lib, 4503 metr balandlikda joylashgan. Tog' tizmasining uzunligi uch yuz kilometr bo‘lib, juda murakkab tog‘ yo‘nalishi hisoblanadi.
2. Ugam tog‘ tizmasi Tyan-Shan tog‘ tizmasiga kiradi va O‘zbekiston va Qozog‘iston chegarasida joylashgan. Tog‘ning uzunligi yuz kilometr bo‘lib, uning eng baland nuqtasi Sayram-4299 metrni tashkil etadi, Sharqiy qismda tog‘larning tor yonbag‘irlari qor va qalin
muz bilan qoplangan.
3. Pskem tizmasi Tyan-Shan tog' tizimiga ham tegishli. Ularning uzunligi 160 kilometrga cho‘zilgan, Beshtorning eng baland nuqtasi – to‘rt ming metrdan oshadi. Shunisi e'tiborga loyiqki, Pskem tog‘ yonbag‘irlarida keng bargli o‘rmonlar va ignabargli archalar vodiylari mavjud, odatiy Alp tog‘lari va daryolarning eng chiroyli vodiylarida – noyob chakalakzorlarni ko‘rishingiz mumkin.
4. Chotqol tog‘lari, inson tasvirlab berishga qiynaladigan darajada go‘zalligi bilan Farg‘ona vodiysini ko‘rsatib turadi.
Ularning uzunligi 120 metr bo‘lib, ular Janubiy va Shimoliy qoyalarga bo‘linadi, ularning oxirgi qismi juda tik joylashgan. Chotqolning yuqori qismi Ugam-Chotqol milliy bog‘i hududida joylashgan bo‘lib, O‘zbekistonning faxri hisoblanadi. Bu yerda siz hayratomuz go‘zal joylarni ya’ni ajoyib Zumrad ko‘llari, baland tog‘ sharsharalari, archazorlar, yaylovlar va qoyalar uchratasiz.
5. Chimyon Chotqol tog‘lariga tegishli eng katta tog‘li hududlardan biridir. Chimyon O‘zbekistonliklar uchun sevimli dam olish maskaniga aylangan. Odatda, bu tog‘ tizmasi bir necha hududlarga bo‘linadi. Katta Chimyon 3309 metr balandlikdagi hududning eng baland nuqtasidir, tog‘ga chiqish qiyin, lekin bu tog‘ dam olish va toqqa chiqishni hushlovchilarni to‘xtata olmaydi. Kichik Chimyon katta Chimyonning yonida joylashgan va tog‘ga ko‘tarilishda eng qulay yo‘nalish bo‘lib, uning balandligi 2097 metrni tashkil etadi.
Chimyon tumani ko‘plab dam olish maskanlari va sanatoriyalar bilan to‘la. Turli xil qiyinchiliklar toifalariga ko‘ra, har qanday lazzat uchun turli xil sayyohlik va toqqa chiqish yo‘llari mavjud.
6. Hisor-Oloy tog‘ tizimi qisman Farg‘ona vodiysi hududida joylashgan bo‘lib, uzunligi to‘qqiz yuz kilometrni tashkil etadi. Tog‘ tizimining vodiylari chiroyli ko‘llar, sirli g‘orlar va chiroyli qoyalarga boy.
7. Hisor tog‘ tizmasi Zarafshon va Amudaryo havzalarining oralig‘ida joylashgan. Tog‘ning uzunligi 200 kilometrni tashkil etadi. Tog‘larning past yon bag‘irlari noyob turlarni shakllantiradi, tabiiy va tarixiy yodgorliklarni yaratadi. Ushbu hududda Amir Temur g‘ori, Maydanak platosi va astronomik observatoriya, Hisor davlat tog‘-archa qo‘riqxonasi va boshqa ko‘plab joylarni ko‘rish mumkin.
8. Zarafshon tog‘ tizmasi Hisor tog‘lari tizimiga kiradi, 370 kilometrga cho‘ziladi va 130ga yaqin dovon mavjud. Tog‘ hududida "Shaytonning dubulg‘asi" yoki "Shayton jiga"ning bir noodatiy platosi mavjud. Plato Samarqanddan o‘ttiz kilometr uzoqlikda joylashgan. Mahalliy oqsoqollar allaqachon tepalikning nima uchun bunday nomga ega ekanligini eslay olmaydilar. Ammo bu hududda siz yovvoyi hayvonlarni ko‘rishingiz mumkin bo‘lgan tog‘larning g‘aroyib shakllari mavjud.
9. Nurota tog‘lari shimolga Nuratau tomon cho‘zilgan, ularning uzunligi 170 kilometr. Bu yerda Jizzax viloyati hududini egallab turgan Nurota davlat tog‘-yong‘oq qo‘riqxonasi joylashgan. Tabiatni muhofaza qilish qo‘riqxonasi o‘simlik va hayvonot dunyosining ko‘plab vakillarini, jumladan, yong‘oq va endemik ko‘rinishdagi Severtsov qo‘ylarini uchun o‘rmon uyi hisoblanadi.
10. Yakkabog‘ va Boysun tog‘lari yonma-yon joylashgan bo‘lib, O‘zbekiston hududida eng yuqori tog‘lardan biri hisoblanadi. Tog‘lar daryo va daralar bilan ajralib turadi, bu ularga yetib borishni qiyinlashtiradi. Boysun tog‘larining diqqatga sazovor joylaridan biri – Surxondaryo viloyati hududida joylashgan besh yuz metrlik jarlik bilan ajralib turadigan Xoja gur gur ota massivi. Bundan tashqari, bu yerda Darbant darasi, chuqur kanyonlar, dinozavrlar izlari, teshik-tosh g‘ori, Boysun qadimiy tog‘ qishlog‘i va boshqa ko‘plab diqqatga sazovor joylarni ko‘rishingiz mumkin.