ORFOEPIYA
Unli tovushlar
orfoepiyasi
Undosh
tovushlar
orfoepiyasi
So‘z qismlari
talaffuzi
Boshqa
tillardan
o'zlashtirilgan
ayrim so'zlar
orfoepiyasi
Qisqa
talaffuz
— urg'usiz bo‘g‘indagi unlining qisqa va kuchsiz (bilinar- bilinmas) talaffuz
etilishi.
Cho‘ziq talaffuz — urg'uli bo‘g‘indagi unlining urg‘usiz bo‘g‘indagi unlidan cho'ziqroq
bo‘lishi. Bu xususiyat ruscha leksik o‘zlashmalarda, ayniqsa, sezilarli bo‘ladi.
Ingichka talaffuz — unli tovushlarning sayoz til orqa «k», «g», «ng», til o'rta «y» va bo‘g‘iz
undoshi «h» bilan yondosh bo'lganda old qator fonema tarzida ingichka talaffuz etilishi.
Yo‘g‘on talaffuz — unli tovushlarning chuqur til orqa «q», «g‘», «x» undoshlari ta’sirida
orqa qator fonema tarzida yo'g'onlashuvi.
Jarangsizlanish — ayrim jarangli undoshlarning so'z oxirida yoki assimilativ holatlarda
jarangsiz undosh tarzida talaffuz etilishi.
Intervokal holat — undosh fonemaning ikki unli orasida qo'llanishi. Bunday pozitsiyada
(ko‘p bo‘g‘inli so'zlarda) portlovchi «q» undoshi sirg'aluvi «g‘» tarzida
(qishloq > qishlog‘imiz kabi), jarangsiz «k» undoshi jarangli «g»
tarzida (telpak > telpagim kabi) talaffuz qilinadi.
Ohang- bu nutqning ritmik va
melodik tarkibiy qismlarining
birikmasi: melodika, intensivlik,
davomiylik, nutq tempi va tembr.
Ohangning asosiy vazifasi - bu
funktsiya nutq oqimini tashkil
qilish va ajratish.
Ritm (sur'atlar bilan chambarchas bog'liq) - ta'kidlangan
bo'g'inlarni ko'p yoki kamroq teng vaqt oralig'ida
takrorlash. Temp va ritm intonatsiyaning vaqtinchalik
(vaqtinchalik) tarkibiy qismidir. Ritmning tashkiliy
funktsiyasi nafaqat vaqt muttasilini nisbatan teng vaqt
segmentlariga bo'lish qobiliyatida namoyon bo'ladi, balki
ritmning kichik birliklarini (ritmik guruhlarni)
kattaroqlariga → sintagmalarga, sintagmalarga →
iboralarga, iboralarga aylantira oladi. superfazali iboralar,
to'liq iborali iboralar → butun nutq kontekstida.
|
