Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

Suyuqlanish haroratini aniqlash.
Moddaning kristall holatdan suyuq 
holatga (fazaga) o`tish vaqtidagi harorati suyuqlanish harorati deb ataladi. 
Moddalarning ingichka shisha kapillyarda suyuqlanish haroratini aniqlash eng 
qulay va ko`p qo`llaniladigan usul bo`lib, bunda juda oz miqdorda faqat bir necha 
milligramm modda sarf bo`ladi. 
Bunday kapillyar naychaning diametri 0,8-1,5 mm, uzunligi 40-50 mm, bir 
uchi kavsharlangan bo`lib, kapillyar naychaning ochiq tomoni orqali oz-ozdan 
yaxshi quritilgan va mayda kukun qilib maydalangan moddadan olinadi. Moddani 
kapillyar naycha tubiga zich qilib joylashtirish uchun modda solingan 
kapillyarning kavsharlangan tomoni vertikal holatda ushlangan uzunligi 20-30 sm 
keladigan shisha nay ichiga tashlab sakratiladi va shu usulda modda 2-3 mm gacha 
zichlantirib joylashtiriladi. Modda solingan kapillyar naycha rezina halqa 
yordamida termometrga shunday biriktiriladiki, bunda modda termometrning 
simobli sharchasi bilan baravar tursin. Bu kapillyar naychali termometr 
suyuqlanish haroratini aniqlash uchun ishlatiladigan asboblarga (24-rasm), 
masalan, Tele asbobiga (kontsentrlangan sul’fat kislotali) tushiriladi. Suyuqlanish 
haroratini sul’fat kislotali asboblarda o`lchashda juda ehtiyotkorlik talab qilinadi 
va bunda, albatta, himoya ko`zoynagi taqish kerak. Temperatura bir me`yorda 
asta-sekin ko`tarilishi uchun sekin qizdirish kerak (har minutda 1-2
0
C). Moddaning 
suyuqlana boshlagan va suyuq fazaga o`tgan temperaturalar oralig`i aniqlanadi. Bu 
aniqlangan temperatura oralig`i moddaning suyuqlanish temperaturasiga teng 
bo`ladi. Agar modda toza bo`lsa, u juda kichik temperatura oralig`ida (0,5-1,5
0
C) 
suyuqlanadi.
Ba`zi organik moddalar parchalanish bilan suyuqlanadi, bunda modda 
qorayib ketadi, ba`zida gaz pufakchalari hosil bo`ladi. Bunday hollarda kimyo 
spravochniklarida moddalarning suyuqlanish temperaturasi beriladi. Masalan, p-
aminobenzolning parchalanish temperaturasi T = 186
0
C. 
Agar modda tarkibida ozroq aralashma bo`lsa yoki modda toza bo`lmasa, 
uning suyuqlanish temperaturasi pasayib ketadi. Ko`p hollarda har xil moddalar bir 
xil yoki bir-biriga yaqin temperaturalarda suyuqlanishi mumkin. SHuning uchun, 
faqat moddalarning suyuqlanish temperaturasiga asoslanib, tekshirilayotgan modda 
bilan ma`lum moddaning bir xil ekanligini isbotlash mumkin emas. Isbotlash 
uchun ular aralashmasining suyuqlanish temperaturasi aniqlanadi. Agar bu modda 
bir xil bo`lmasa, ularning suyuqlanish temperaturasi toza moddaga nisbatan 
pasayib ketadi, ya`ni depressiya sodir bo`ladi. Agar moddalar bir xil bo`lsa, 
aralashmaning 
suyuqlanish 
temperaturasi 
dastlabki 
ma`lum 
moddaning 
suyuqlanish temperaturasi bilan bir xil bo`ladi, ya`ni depressiya bermaydi. 
Yuqorida ko`rib o`tilgan kontsentrlangan sul’fat kislota solingan asboblar 
yordamida suyuqlanish temperaturasi 250
0
C gacha bo`lgan moddalarning 
suyuqlanish 
temperaturasini 
aniqlash 
mumkin. 
250-300
0
C 
dan 
yuqori 
temperaturada suyuqlanuvchi moddalarning suyuqlanish temperaturasi mis yoki 
latundan yasalgan maxsus metall bloklarda aniqlanadi. 

---

31 
22-rasm. Suyuqlanish haroratini aniqlaydigan asboblar