1.2-Oziq-ovqat mahsulotlarining energiya va fiziologik qiymati
Har qanday harakatni amalga oshirish uchun bizga energiya kerak. Uning manbai oziq-ovqatdir. Vujudga oziq-ovqat bilan kiradigan energiya miqdori tanani iste'mol qiladigan energiya miqdoriga to'g'ri kelishi kerak. Ya'ni, biz sarflaganimizdan (hatto bir necha foizga) ko'proq kaloriya olsak, unda biz og'irlik qila boshlaymiz. Energiyaga bo'lgan ehtiyoj ko'plab omillarga bog'liq: biz bajaradigan mashq turi, jinsi, yoshi va tana vazni, irsiyat va mavsum. Energiya qiymati - Bu mahsulot tarkibidagi yog'lar, uglevodlar va oqsillarning biologik oksidlanishi jarayonida hosil bo'ladigan energiya miqdori. Ratsionga kiritilgan oziq-ovqat tarkibida energiya, metabolizm va inson tanasining qurilish to'qimalari uchun zarur bo'lgan moddalar etarli miqdorda bo'lishi kerak. Amalga oshirilgan ishning xususiyatiga qarab kuniga 3000-4500 kkal kerak bo'ladi. Balansli ovqatlanish nazariyasiga ko'ra, oziq-ovqatning energiya qiymati tabiiy metabolizmga mos kelishi kerak
2. Asosiy oziq moddalar
Asosiy oziq moddalarga oqsillar, yog’lar, uglevodlar, suv, vitaminlar, meneral moddalar, fitansidlar kiradi. Ovqat tarkibidagi oqsillar 20 ta aminokislotadan iborat, ulardan 8 tasi almashtirilmaydi (ya’ni organizmda sintezlanmaydi). Azot havo bilan kiradi (arterial qonda azot miqdori venoz qonga nisbata ko’p). Yo’g’on ichakda ba’zi bir aminokislotalar sintezlanadi. Almashtirilmaydigan aminokislotalar 30% dan kam bo’lmasligi kerak. Yetuk oqsillar hayvondan, yetuk bo’lmagan oqsillar o’simlikdan kelib chiqadi. 1-1,5g vaznga oqsilni normada qabul qilish kerak, lekin bunda 1g oqsil miqdorida 1mg vitamin C yuborish kerakligini inobatga olish lozim, bo’lmasa ovqat hazm qilish buzilib, yo’g’on ichakda oqsil chiriydi
Yog’lar organizmida ko’p vazifalarni bajaradi:
Yog’lar organizmida ko’p vazifalarni bajaradi:
- hujayra qurilishi uchun plastik material (jinsiy va asab hujayralarining qobig’i 50% yoshdan iborat);
- gormon sentezida ishtirok etadi (gipofiz, buyrak usti bezi gormonlari);
- organizmning yuqori energetik zahirasi hisoblanadi (1g yonganda 9,3 kkal issiqlik chiqadi);
- A,K,E vitaminlar funksiyasi uchun kerak.
Zamonaviy odam ratsioniga o’simlik va hayvon yog’lari kiradi. Birinchisiga yarim tuyingan yog’ kislotalar kiradi. Linolin kislotasi organizmda sintezlanmaydi. Hayvon yog’lari tarkibidagi xolimikron, xoesterin yog’ pufaklari qonning quyilishiga olib keladi. Bu yog’lar tok sinlarni yig’adi. O’simliklar yog’lari yarim to’yingan kislotalardan tuzilgan. Bu turdagi kislotalar xolesterin va uning hosilalarining organizmdan chiqib ketishiga sabab bo’ladi. Qaynatilganda yog’lar aldegid, keton tanachalari va radikallar, konserogenlargacha parchalanadi. Ovqat hazm qilish traktikada yog’lar fermentlar yordamida glitsirin va yog’ kislotasigacha parchalanadi. Organizmning yog’larga bo’lgan ko’plik ehtiyoji 25-30g
