Oriental Art and Culture



Yüklə 0,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/4
tarix05.04.2023
ölçüsü0,74 Mb.
#93457
1   2   3   4
ahmad-yassaviy-ustozi-arslon-bob-va-yassaviylikda-devoni-hikmat-ning-o-rni

“Shariatda ul edi oftobe
Qolibdur bizga ul erdin kitobe”, 
deya o‘z tazkirasida aytib o‘tgan. 
“Devoni hikmat”da ilohiy ishq va haqiqiy 
oshiqlik, ma’rifat va oriflik saodati, fanodan 
baqoga 
yetishish 
tushunchalari 
nihoyatda 
samimiy, eng muhimi oddiy xalq vakillari ham 
bemalol tushunadigan tilda bayon etilib, ta’sirli 
ohanglar bilan boyitilgani ham uning mavqeini 
oshiradi. Yassaviy hikmatlaridagi g‘oyaviy, 
axloqiy, ma’naviy-ma’rifiy va mafkuraviy 
yo‘nalishlari uning izdoshlari tomonidan 
yaratilgan hikmatlarda ham o‘z aksini topgan. 
Bu esa ularning o‘z ustozlari izidan muqim 
tarzda borganliklarini ko‘rsatadi. Jumladan, 
Sulton Ahmad Haziniyning “Javohir ul-abror 
min amvoji bihor” asari ham Yassaviy hayoti, 
ijodi va tariqatiga doir ma’lumotlar bilan buni 
to‘la tasdiqlaydi. 
Demakki, 
Yassaviy 
tariqatidagi 
diniy 
mukammallik ham o‘ziga xos tarzda edi. 
“Devoni hikmat”da bayon etilgan she’riy 
hikmatli yo‘riqnomalar o‘z davri uchun yuksak 
ahamiyat kasb etgan. Uning she’rlari esa keyingi 
davr ijodkorlarining ham e’tiborida bo‘lib 
kelgan. XX asrning yirik jadid namoyandasi 
140


“Oriental Art and Culture” 
Scientific-Methodical Journal – (2) I/2020
ISSN 2181-063X
 
 
http://oac.dsmi-qf.uz
 
Abdurauf Fitratning ta’kidlashiga ko‘ra, 
Yassaviyning “adabiyotda tutgan yo‘li sodda 
xalq shoirlarimizning tutg‘on yo‘lidir… Uning 
hikmatlari vaznda, qofiyada, uslubda xalq 
adabiyoti atalgan she’rlar bilan barobar”dir. 
Yassaviy tariqatining asosiy manbai bo‘lgan 
“Devoni hikmat”da ilohiy ishq g‘oyasi va 
ma’rifiy, ma’naviy mazmun ilgari surilgan. 
Hikmatlar ma’no va mohiyat e’tibori bilan 
Qur’oni Karim va Muhammad (s.a.v.)ning 
hadislariga chuqur bog‘langan. Bu esa islom 
dining asosiy kitobi va Payg‘ambar (s.a.v.)ning 
hadislaridagi ma’nolarni yanada xalq e’tiboriga 
yaqinlashtirishda katta o‘rin tutgan.
Buguni kunda “Devoni hikmat”ning 20 dan 
ortiq nusxalari O‘zbekiston Respublikasi Fanlar 
Akademiyasining 
Sharqshunoslik 
instituti 
jamg‘armasida saqlab kelinmoqda. Asar qo‘l-
yozmalaridan eng qadimgisi XVII asrga tegishli 
bo‘lib, bu Yassaviy vafotidan keyingi besh asr 
davomida uning hikmatlari xalq og‘zaki ijodida 
yashab, yassaviylik tariqatiga amal qiluvchilar 
tomonidan uzoq vaqt davomida saqlanganidan 
dalolatdir. 
Arslon Bob va Ahmad Yassaviyning 
ma’naviy merosi va tasavvufiy qarashlari 
keyingi asrlarda ham keng xalq ommasi, hatto 
hukmdorlar tomonidan yuksak baholangan. 
Xususan, Amir Temur tomonidan XIV asrda 
O‘trorda Arslon Bob qabri ustiga, Yassida 
Ahmad Yassaviy qabri ustiga mahobatli 
maqbara majmui bunyod etilgan. Rivoyatlarda, 
Amir Temur Ahmad Yassaviy qabriga maqbara 
qurishni niyat qiladi. Lekin qancha harakat 
qilmasin, har kecha bino bir tarafdan yiqilardi. 
Shunda Sohibqironga bir kishi avval Arslon 
Bobga, so‘ngra shogirdi Ahmad Yassaviyning 
qabriga maqbara qurdirishi aytadi. Amir Temur 
Arslon Bob qabri ustiga maqbara qurdirganidan 
keyin 1389- 1395 yillarda Ahmad Yasaviy 
maqbarasini bunyod etishga kirishadi. Ammo, 
Amir Temur vafotidan so‘ng qurilish to‘xtab 
qolgan. Keyinchalik bino oldidagi ulkan peshtoq 
Buxoro hukmdori Abdullaxon II tomonidan 
tiklangan. 
Yassaviy merosi va tariqati keng va boyligi 
sabab xorijda ham unga qiziquvchi tadqiqot-
chilar ko‘p. L.Massignon, A.Arberri, M.Smitt, 
X.Kisling, F.Mayer, A.Shimmel, R.Xartman, 
F.Ko‘prulu, J.Trimingem, K.Eraslon, Idris 
Shox, Devin Di Uis kabilar shular jumlasidandir. 
Shu bilan bir qatorda Rossiyada A.Krimskiy, 
I.Petrushevskiy, E.Bertels; O‘zbekistonda esa 
A.Fitrat, A.Sa’diy, E.Rustamov, B.Qosimov, 
I.Haqqulov, N.Hasanovlar tomonidan ham 
Ahmad Yassaviy ijodi va faoliyati chuqur tadqiq 
etilgan. 
Xulosa o‘rnida aytish joizki, Ahmad Yassaviy 
Arslon Bobni o‘ziga ustoz deb bilgan bo‘lsa, 
O‘rta Osiyo shayxlari, eshonlari Yassaviyni 
o‘zlariga pir, ustoz deb biladilar. Yassaviy 
hikmatlarida Alloh inson borlig‘ining eng oliy 
zuhuroti ekanligi ifoda etiladi. Zotan, Xudo 
dilda yashaydi. Bu dil ilohiy joziba kasb etmog‘i 
uchun Alloh inoyati ila tubdan yangilanadi. 
Shundagina qalbda evrilish sodir bo‘ladi. Bu – 
haqiqiy ishq. Arslon Bob va Ahmad Yassaviy 
esa ana shu ishqning haqiqiy sohiblaridir.
F
OYDALANILGAN ADABIYOTLAR
[1] И.Ҳаққул, Аҳмад Яссавий, Тошкент, Ғафур Ғулом, 2001 
[2] Okutman Sezai Gunesh, Dokuz Eylul Universitesi Otrak Zorlunlu derslar turk dili bo‘lumi, 
Ahmet Yesevi ve Eseri Hakkinda, Buca Egitim fakultesi yanin organi, 1993 
[3] Ислам – энциклопедический словарь, Москва, Наука, 1991 
[4] Nadirhan HASAN, Arslan Bab ve Ahmed Yesevi, Tasavvuf ilmi ve akademik arastırma dergisi 
24, 2009/2 
[5] Dârâ Sukuh, Sefînetü’l-evliyâ, Leknev, 1862 
[6] Hasan Hoca Nisârî, Müzekkir-i Ahbâb, Taskent Birunî Sarkiyyat Enstitüsü Ktp., nr. 4282, vr. 
[7] Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Đlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet Đsleri Baskanlığı, 1991 
[8] Э.Рустамов, Ахмад Яссавий хикматларида тарих ва хаёт садоси, Ўзбек тили ва адабиёти 
журнали, 1972, № 4-5 
[9] А.Fitrat, Ahmad Yassaviy: Tanlangan asarlar (nashr. tayyorl. H.Boltaboyev), 2-jild, Tошкент, 
Ma’naviyat, 2000
141


“Oriental Art and Culture” 
Scientific-Methodical Journal – (2) I/2020
ISSN 2181-063X
 
 
http://oac.dsmi-qf.uz
 
[10] А.Cаъдий, Яссавий ким эди? (нашрга тайёрл. Б.Дусткораев), Тошкент, 1994 
R
EFERENCES
[1] И.Ҳаққул, Аҳмад Яссавий, Тошкент, Ғафур Ғулом, 2001 
[2] Okutman Sezai Gunesh, Dokuz Eylul Universitesi Otrak Zorlunlu derslar turk dili bo‘lumi, 
Ahmet Yesevi ve Eseri Hakkinda, Buca Egitim fakultesi yanin organi, 1993 
[3] Ислам – энциклопедический словарь, Москва, Наука, 1991 
[4] Nadirhan Hasan, Arslan Bab ve Ahmed Yesevi, Tasavvuf ilmi ve akademik arastırma dergisi 
24, 2009/2 
[5] Dârâ Sukuh, Sefînetü’l-evliyâ, Leknev, 1862 
[6] Hasan Hoca Nisârî, Müzekkir-i Ahbâb, Taskent Birunî Sarkiyyat Enstitüsü Ktp., nr. 4282, vr. 
[7] Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Đlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet Đsleri Baskanlığı, 1991 
[8] Э.Рустамов, Ахмад Яссавий хикматларида тарих ва хаёт садоси, Ўзбек тили ва адабиёти 
журнали, 1972, № 4-5 
[9] А.Fitrat, Ahmad Yassaviy: Tanlangan asarlar (nashr. tayyorl. H.Boltaboyev), 2-jild, Tошкент, 
Ma’naviyat, 2000
[10] А.Cаъдий, Яссавий ким эди? (нашрга тайёрл. Б.Дусткораев), Тошкент, 1994 
142


Yüklə 0,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin