Oriental Art and Culture
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Shariatda ul edi oftobe,
Qolibdur bizga ul erdin kitobe”, deya o‘z tazkirasida aytib o‘tgan. “Devoni hikmat”da ilohiy ishq va haqiqiy oshiqlik, ma’rifat va oriflik saodati, fanodan baqoga yetishish tushunchalari nihoyatda samimiy, eng muhimi oddiy xalq vakillari ham bemalol tushunadigan tilda bayon etilib, ta’sirli ohanglar bilan boyitilgani ham uning mavqeini oshiradi. Yassaviy hikmatlaridagi g‘oyaviy, axloqiy, ma’naviy-ma’rifiy va mafkuraviy yo‘nalishlari uning izdoshlari tomonidan yaratilgan hikmatlarda ham o‘z aksini topgan. Bu esa ularning o‘z ustozlari izidan muqim tarzda borganliklarini ko‘rsatadi. Jumladan, Sulton Ahmad Haziniyning “Javohir ul-abror min amvoji bihor” asari ham Yassaviy hayoti, ijodi va tariqatiga doir ma’lumotlar bilan buni to‘la tasdiqlaydi. Demakki, Yassaviy tariqatidagi diniy mukammallik ham o‘ziga xos tarzda edi. “Devoni hikmat”da bayon etilgan she’riy hikmatli yo‘riqnomalar o‘z davri uchun yuksak ahamiyat kasb etgan. Uning she’rlari esa keyingi davr ijodkorlarining ham e’tiborida bo‘lib kelgan. XX asrning yirik jadid namoyandasi 140 “Oriental Art and Culture” Scientific-Methodical Journal – (2) I/2020 ISSN 2181-063X http://oac.dsmi-qf.uz Abdurauf Fitratning ta’kidlashiga ko‘ra, Yassaviyning “adabiyotda tutgan yo‘li sodda xalq shoirlarimizning tutg‘on yo‘lidir… Uning hikmatlari vaznda, qofiyada, uslubda xalq adabiyoti atalgan she’rlar bilan barobar”dir. Yassaviy tariqatining asosiy manbai bo‘lgan “Devoni hikmat”da ilohiy ishq g‘oyasi va ma’rifiy, ma’naviy mazmun ilgari surilgan. Hikmatlar ma’no va mohiyat e’tibori bilan Qur’oni Karim va Muhammad (s.a.v.)ning hadislariga chuqur bog‘langan. Bu esa islom dining asosiy kitobi va Payg‘ambar (s.a.v.)ning hadislaridagi ma’nolarni yanada xalq e’tiboriga yaqinlashtirishda katta o‘rin tutgan. Buguni kunda “Devoni hikmat”ning 20 dan ortiq nusxalari O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Sharqshunoslik instituti jamg‘armasida saqlab kelinmoqda. Asar qo‘l- yozmalaridan eng qadimgisi XVII asrga tegishli bo‘lib, bu Yassaviy vafotidan keyingi besh asr davomida uning hikmatlari xalq og‘zaki ijodida yashab, yassaviylik tariqatiga amal qiluvchilar tomonidan uzoq vaqt davomida saqlanganidan dalolatdir. Arslon Bob va Ahmad Yassaviyning ma’naviy merosi va tasavvufiy qarashlari keyingi asrlarda ham keng xalq ommasi, hatto hukmdorlar tomonidan yuksak baholangan. Xususan, Amir Temur tomonidan XIV asrda O‘trorda Arslon Bob qabri ustiga, Yassida Ahmad Yassaviy qabri ustiga mahobatli maqbara majmui bunyod etilgan. Rivoyatlarda, Amir Temur Ahmad Yassaviy qabriga maqbara qurishni niyat qiladi. Lekin qancha harakat qilmasin, har kecha bino bir tarafdan yiqilardi. Shunda Sohibqironga bir kishi avval Arslon Bobga, so‘ngra shogirdi Ahmad Yassaviyning qabriga maqbara qurdirishi aytadi. Amir Temur Arslon Bob qabri ustiga maqbara qurdirganidan keyin 1389- 1395 yillarda Ahmad Yasaviy maqbarasini bunyod etishga kirishadi. Ammo, Amir Temur vafotidan so‘ng qurilish to‘xtab qolgan. Keyinchalik bino oldidagi ulkan peshtoq Buxoro hukmdori Abdullaxon II tomonidan tiklangan. Yassaviy merosi va tariqati keng va boyligi sabab xorijda ham unga qiziquvchi tadqiqot- chilar ko‘p. L.Massignon, A.Arberri, M.Smitt, X.Kisling, F.Mayer, A.Shimmel, R.Xartman, F.Ko‘prulu, J.Trimingem, K.Eraslon, Idris Shox, Devin Di Uis kabilar shular jumlasidandir. Shu bilan bir qatorda Rossiyada A.Krimskiy, I.Petrushevskiy, E.Bertels; O‘zbekistonda esa A.Fitrat, A.Sa’diy, E.Rustamov, B.Qosimov, I.Haqqulov, N.Hasanovlar tomonidan ham Ahmad Yassaviy ijodi va faoliyati chuqur tadqiq etilgan. Xulosa o‘rnida aytish joizki, Ahmad Yassaviy Arslon Bobni o‘ziga ustoz deb bilgan bo‘lsa, O‘rta Osiyo shayxlari, eshonlari Yassaviyni o‘zlariga pir, ustoz deb biladilar. Yassaviy hikmatlarida Alloh inson borlig‘ining eng oliy zuhuroti ekanligi ifoda etiladi. Zotan, Xudo dilda yashaydi. Bu dil ilohiy joziba kasb etmog‘i uchun Alloh inoyati ila tubdan yangilanadi. Shundagina qalbda evrilish sodir bo‘ladi. Bu – haqiqiy ishq. Arslon Bob va Ahmad Yassaviy esa ana shu ishqning haqiqiy sohiblaridir. F OYDALANILGAN ADABIYOTLAR [1] И.Ҳаққул, Аҳмад Яссавий, Тошкент, Ғафур Ғулом, 2001 [2] Okutman Sezai Gunesh, Dokuz Eylul Universitesi Otrak Zorlunlu derslar turk dili bo‘lumi, Ahmet Yesevi ve Eseri Hakkinda, Buca Egitim fakultesi yanin organi, 1993 [3] Ислам – энциклопедический словарь, Москва, Наука, 1991 [4] Nadirhan HASAN, Arslan Bab ve Ahmed Yesevi, Tasavvuf ilmi ve akademik arastırma dergisi 24, 2009/2 [5] Dârâ Sukuh, Sefînetü’l-evliyâ, Leknev, 1862 [6] Hasan Hoca Nisârî, Müzekkir-i Ahbâb, Taskent Birunî Sarkiyyat Enstitüsü Ktp., nr. 4282, vr. [7] Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Đlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet Đsleri Baskanlığı, 1991 [8] Э.Рустамов, Ахмад Яссавий хикматларида тарих ва хаёт садоси, Ўзбек тили ва адабиёти журнали, 1972, № 4-5 [9] А.Fitrat, Ahmad Yassaviy: Tanlangan asarlar (nashr. tayyorl. H.Boltaboyev), 2-jild, Tошкент, Ma’naviyat, 2000 141 “Oriental Art and Culture” Scientific-Methodical Journal – (2) I/2020 ISSN 2181-063X http://oac.dsmi-qf.uz [10] А.Cаъдий, Яссавий ким эди? (нашрга тайёрл. Б.Дусткораев), Тошкент, 1994 R EFERENCES [1] И.Ҳаққул, Аҳмад Яссавий, Тошкент, Ғафур Ғулом, 2001 [2] Okutman Sezai Gunesh, Dokuz Eylul Universitesi Otrak Zorlunlu derslar turk dili bo‘lumi, Ahmet Yesevi ve Eseri Hakkinda, Buca Egitim fakultesi yanin organi, 1993 [3] Ислам – энциклопедический словарь, Москва, Наука, 1991 [4] Nadirhan Hasan, Arslan Bab ve Ahmed Yesevi, Tasavvuf ilmi ve akademik arastırma dergisi 24, 2009/2 [5] Dârâ Sukuh, Sefînetü’l-evliyâ, Leknev, 1862 [6] Hasan Hoca Nisârî, Müzekkir-i Ahbâb, Taskent Birunî Sarkiyyat Enstitüsü Ktp., nr. 4282, vr. [7] Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Đlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet Đsleri Baskanlığı, 1991 [8] Э.Рустамов, Ахмад Яссавий хикматларида тарих ва хаёт садоси, Ўзбек тили ва адабиёти журнали, 1972, № 4-5 [9] А.Fitrat, Ahmad Yassaviy: Tanlangan asarlar (nashr. tayyorl. H.Boltaboyev), 2-jild, Tошкент, Ma’naviyat, 2000 [10] А.Cаъдий, Яссавий ким эди? (нашрга тайёрл. Б.Дусткораев), Тошкент, 1994 142 Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|