O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»
Yüklə 0,53 Mb.
|
|
Bosim
L-1MT -2 paskal Pa m-1 kgs-2 Energiya, ish, issiqlik miqdori L2MT -2 joul J m2 kgs-2 Quvvat L2MT -3 vatt W m2 kgs-3 Elektr zaryadi, elektr miqdori TI kulon S s-A Elektr kuchlanish, elektr potensial, elektr potensial- lar ayirmasi, elektr yuri- tuvchi kuch L2M T -3I -1 volt V m2 kgs-3 A-1 Elektr sig‘im L-2M -1T 4I 2 farad F m-2-kg-1-s4-A2 Elektr qarshilik L2M -1T 3I 2 om W m2-kgs-3A2 Elektr o ‘tkazuvchanlik L-2M 1T -3I -2 simens S m-2 kg-1 s3A-2 Magnit induksiyasining oqimi, magnit oqimi L2MT -2I -1 veber Wb m2-kgs-2 A-1 Magnit oqimining zichligi, magnit induksiyasi MT -2I -1 tesla T kg-s-2-A-1 Induktivlik, o ‘zaro induktivlik L2MT -2I -2 genri H m2-kgs-2 A-2 Selsiy temperaturasi 0 Selsiy gradusi °S K Yorug‘lik oqimi J lumen lm cd-sr Yoritilganlik L-2J lyuks Ix m -2 cdsr Radioaktiv manbadagi nuklidlarning aktivligi (radionuklidning aktivligi) T -1 bekkerel Bq s-1 Ionlovchi nurlanishning yutilgan dozasi, kerma L2T -2 grey Gy m2 s-2 Ionlovchi nurlanishning ekvivalent dozasi, ionlovchi nurlanishning effektiv dozasi L2T -2 zivert Sv m2 s-2 Katalizator aktivligi NT -1 katal kat m o ls-1 40 Izohlar: 1. 2.3-jadvalga yassi burchak birligi — radian va fazoviy burchak birligi — steradian kiritilgan. 2. Xalqaro birliklar tizimini 1960-yil O'lchovlar va tarozilar XI Bosh konferensiyasida qabul qilishda uchta birliklar sinfi kirardi: asosiy, hosilaviy va qo‘shimcha (radian va steradian). 0 ‘TBK radian va steradian birligini «qo‘shimcha» deb tasnifladi, uning asosiy yoki hosilaviy ekanligi to‘g‘risidagi masalani ochiq qoldirdi. Bu biriiklarning ikkilanma tushunishni bartaraf qilish maqsadida 0 ‘lchovlar va tarozilar xalqaro qo‘mitasi 1980-yil (1-tavsiya) qo‘shimcha SI birliklari sinfini o'lchamsi/ hosilaviy birliklar sinfi deb tushunishga qaror qildi, 0 ‘TBK hosilaviy SI birliklari uchun ifodalarda ularni qo‘llash yoki qo‘namaslik masalasini ochiq qoldirdi. 1995- yil XX 0 ‘TBK (8-qaror) SI dan qo‘shimcha birliklar sinfini olib tashlash, boshqa hosilaviy SI birliklari uchun ifodalarda qo‘llash yoki qo‘llamaslik mumkin bo'lgan (zaruriyatga ko‘ra) radian va steradianni SI ning o‘lchamsiz hosilaviy birliklari deb atashga qaror qildi. 2.4-jadval SI ning o ‘nli karrali va ulushli birliklarning nomlari va belgilanishini hosil qilish uchun foydalaniladigan ko‘paytuvchi va old qo‘shimchalar 0 ‘nli ko‘paytuvchi Old qo‘shimcha Old qo‘shim- cha belgisi 0 ‘nli ko‘paytuvchi Old qo‘shimcha Old qo‘shim- cha belgisi 1024 iota Y 10 1 detsi d 1021 zetta Z 10 2 santi s 1018 eksa E 10 3 milli m 1015 peta R 10 6 mikro Iх 1012 tera T 10 9 nano n 109 giga G 10-12 piko Р 106 mega M 10 15 femto f 103 kilo к Ю-18 atto a 102 gekto h 10-21 zepto z 101 deka da Ю -24 iokto У 41 larini hosil qilish uchun massaning ulushli birligi — gramm (0,001 kg) ishlatiladi va old qo‘shimchalar «gramm» so‘ziga qo‘shilib yozilishi lozim, masalan, mikrokilogramm (mkg) o ‘rniga milligramm (mg). 2. Massaning ulushli birligi — grammni old qo‘shimchasiz ishlatishga ruxsat etiladi (birlikning belgisi — g). Old qo‘shimcha yoki uning belgisi birlikning nomi yoki, mos holda, belgisiga qo‘shib yozilishi lozim. Agar birlik birliklar ko‘paytmasi yoki nisbati ko‘rinishida tuzil- gan bo‘lsa, u holda old qo‘shimchani yoki uning belgisini ko‘- paytma yoki nisbatga kiruvchi birinchi birlik nomi yoki belgisiga qo‘shib yozish lozim: Asoslangan, bunday birliklar keng tarqalgan hollarda bandning birinchi qismiga muvofiq tuzilgan birliklarga o ‘tish qiyin bo‘lsa, old qo‘shimchani ko‘paytmaning ikkinchi ko‘paytuvchisi yoki nisbatning maxrajida ishlatilishiga ruxsat etiladi, ya’ni, masalan: tonna-kilometr (t • km), volt taqsim santimetr (V/sm), amper taqsim millimetr kvadrat (A/m m 2). Darajaga ko‘tarilgan birlikning karrali va ulushli birliklar nomi old qo‘shimchani asosiy birlik nomiga qo‘shib yozish bilan hosil qilinadi. Masalan, yuza birligining karrali yoki ulushli birligini hosil qilish uchun old qo‘shimchani asosiy birlik — metrga qo‘shish kerak: kilometrning kvadrati, santimetrning kvadrati va h.k. Darajaga ko‘tarilgan birlik olingan karrali va ulushli birliklari ning belgilarini shu daraja ko‘rsatkichini mazkur birlikdan olin gan karra yoki ulush belgisiga qo‘shib tuzish lozim , shunda ko‘rsatkich karrali (yoki ulushli) birlikning (old qo‘shimcha bilan birga) darajaga ko‘tarilganligini ifodalaydi. To ‘g ‘ri: kilopaskal- sekund taqsim metr (kPa-s/m). N o to ‘g ‘ri: paskal-kilosekund taqsim metr (Pa-ks/m). 42 Misollar: 1. 5 km2 = 5 ■ (103 m )2 = 5 • 106 m2. 2. 250 sm3/s = 250 ■ (10-2m )3/s = 250 • 10-6 m3/s. 3. 0,002 sm-1 = 0,002 ■ (10-2 m)-1 = 0,002 100 m-1=0,2 m-1 Birliklar va o ‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari. Kattaliklar qiymatini yozish uchun birliklarni harflar bilan yoki Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|