O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi o'zbekiston respublikasi sog'liqni saqlash vazirligi oliy va o'rta tibbiy ta'lim bo'yicha o'quv-uslubiy idorasi

5.6. Qon quyishdan keyingi shok

Qon quyish texnikasiga qat'iy amal qilish lozim, aks holda ifloslangan qon quyish, sovuq qon quyish oqibatida havo emboliyasi, pirogen asoratlar kelib chiqishi va tomirlar jaro-hatlanishi mumkin. Har qanday qon yoki suyuqliklar quyilishidan oldin organizm haroratigacha isitilishi kerak. Qon preparatlari quyilganda quyidagi noxush holatlar (kelishmovchiliklar) sodir

bo'ladi.

1. Immunnologik, biologik kelishuvchiliklar faqat eritrotsitlarda

aniqlanadi, antigenlik xususiyati kamroq, ayrim hollarda infuzion terapiyadan keyin yengil reaksiyalar bo'lib o'tishi mumkin.

2. 
   Metabolik kelishmovchiliklarda kaliy, magniy, ammoniy,
   erkin gemoglobin va turli xil kislotalar ko'payadi. Bunday kelish-
   movchilik qon uzoq muddat saqlanganda sodir bo'ladi.
   
3. 
   Funksional buzilishlar yoki qonning kislorod tashuvchanlik
   xususiyatining kamayishi yoki umuman bo'lmasligi, qonda turli
   biologik faol moddalarning paydo bo'lishi.
   

4. Qon va suyuqliklar tarkibida bo'ladigan gomogen va
nogomogen moddalar va ular keltirib chiqaradigan salbiy
i i+!„,,,-,;_nо hn'Hshi

qonni quyish; to'g'ridan-to'g'n qon quyia... .„ _o quyish uchun donor qon guruhi, rezus omili va kerakli tahlillar oldindan tayyorlab qo'yilgan bo'lishi kerak. Donor bemor yoniga yotqizilib, undan shpris bilan yoki maxsus apparat yordamida 100—150 ml gacha qon olib quyiladi. Bu usulni bajarishda kamida ach kishi qatnashadi, ya'ni biri qon oladi, ikkinchisi qonni bemorga quyadi, uchinchisi shprisni geparinli suyuqlikda chayib turadi. Shpris chayilmasa, qon shprisda qotib qoladi. To'g'ridan-to'g'ri quyilgan qon, albatta, yuz foiz foyda beradi. Bunda qon quyish ko'rsatmalariga qat'iy amal qilinadi.

Qon quyishdan keyin kelib chiqadigan eng xavfli asoratlardan biri—shok. Bu asorat qon guruhlari turli xil bo'lganda yoki guruhlararo mos kelmaganda kelib chiqadi. Bizga ma'lumki, qon quyish'dan oldin bemor qon guruhi va rezus omili, donoming qon guruhi va rezus omili, biologik moslik va biologik sinamalar o'tkazilishi kerak. Bulardan tashqari, bemorga avval qon quyilgan bo'lsa, uni qanday o'tgani vaboshqa anamnezlar yig'ilishi lozim. Aks holda tibbiyot xodimlari, albatta, postgemotransfuzion asorat-

larga duch keladilar.

Qon quyishdan keyingi shokning klinik belgilari quyidagicha: qon quyila boshlagach, bemor turli klinik manzarali shikoyatlar qiladi. Ayrim bemorlarda oshqozon sohasida, buyrak sohasida og'riq bo'lsa, ayrimlarida havo yetishmaslik, qizarish, lablarining ko'karishi, qusish, ko'ngil aynish kabi holatlar sodir bo'ladi. Tomir urishi tezlashadi, qon bosimi dastlab oshadi, keyin tushib ketadi. Bemor shu darajada bezovta bo'ladiki, uni ko'rgan kishi bir umrga klinikasini unutmaydi. Bemor tinchigandan keyin siydik qopchasig.i katetr qo'yilib, siydik olinsa, siydik qon aralash keladi. Tahlil olganda, siydikda erkin gemoglobin miqdori oshgan bo'ladi. Bu asorai to'rt davrda kechadi: birinchi davri 2—3 kun davom etib, shok davri deyiladi. Shok davrining o'tishi quyilgan qon miqdoriga, donor qonining aglyutinogeni va makroorganizmning holatiga hamda o'z vaqtida ko'rsatilgan yordamgabog'liq. Bunday toifadagi bemorlarga yordam berish uchun hamma choralarni kechiktirmasdan qo'llash kerak, albatta quyiladigan qon to'xtatilib, yurak-tomir faoliyatini yaxshilovchi dorilar, antigistaminlar, gormonlar, katta miqdorda qo'llanilishi kerak. Reopoliglyukin 300—400 ml, gemodez, natriy bikarbonat, laktasol, izotonik suyuqliklar, oqsil preparatlari (albumin) quyish maqsadga

j

muvofiqdir. Bulardan tashqari, geparin, siydik haydovchi dorilar (monitol yoki furatsemid) kabilar qo'llanilishi kerak. Shunday terapiyani kechikmasdan o'tkazilgandagina bemorni shok holatidan chiqarib olish mumkin.

Qon quyishdan keyin kelib chiqadigan shokni davolash qancha tez boshlansa, asoratlar shuncha tez o'tib ketadi, aks holda bemor o'tkir buyrak yetishmovchiligi va o'tkir buyrak-jigar yetishmovchiligidan o'lishi mumkin. Narkoz paytida siydik qopchasiga naycha qo'yiladi, chiqadigan siydik miqdori va rangiga qarab turiladi. Siydik qoramtir rangda va qon aralashgan bo'lsa, tashxisda gumon bo'lmaydi.

Rezus manfly qon quyilganda kelib chiqadigan shokning klinik belgilari keyin yuzaga chiqa boshlaydi. Dastlab pirogen reaksiya deb o'ylash mumkin, ya'ni bemor o'zini yomon his qilib, ko'ngil aynishi, qusish, boshi og'rishidan shikoyat qiladi, qorinda og'riq bo'lib noxushlik sezadi, keyinchalik lablarida ko'karish paydo bo'lib, havo yetishmaydi, qon bosimi tusha boshlaydi. Tashxis qo'yish qiyin, davolash va asoratlarning oldini olish ancha kechikishi mumkin. Bunday holatlarda siydikda bilirubin yoki oqsil bo'lishi masalaga aniqlik kiritadi.

Parenteral yo'l bilan oziqlantirish yoki yotgan bemorlarni dorilar vositasida davolash bilan bir qatorda ularni ovqatlantirish ham asosiy o'rinni egallaydi. Ovqatlantirish enteral yo'l bilan yoki uning iloji bo'lmasa, parenteral yo'l bilan amalga oshiriladi. Bemorning tomiri orqali organizmiga kerakli moddalar: uglevodlar, yog'lar, tuz va suv, vitamin, gormonlar, qon, oqsillar yuborib uning sutkalik talabini yoki kerakli quwatni yetkazib berishga parenteral ovqatlantirish deb aytiladi. Parenteral ovqatlantirish to'liq va qisman bo'ladi. To'liq parenteral ovqatlantirish deb, organizm talabini yuqoridagi moddalarni quyish yo'H bilan qondirishga aytiladi. Qisman parenteral ovqatlantirishda yo'qotilgan modda-larninggina o'rni to'ldiriladi. To'liq parenteral ovqatlantirish ope-ratsiya o'tkazganda, jarohatlanganda, qisqa qilib aytganda enteral yo'l bilan ovqatlantirishning iloji bo'lmaganda qo'llaniladi. Parenteral ovqatlantirish qo'llanilganda quyidagi qoidalarga rioya qilinishi kerak:

• 
  organizmning suyuqlikka bo'lgan sutkalik talabini aniqlash,
  bunda qusish, gipertermiya, oqmalar, muhit harorati vaorganizm-
  ga salbiy ta'sir qiluvchi qo'shimcha omillarni hisobga olish kerak;
  
• 
  sutkalik infuziyalarni hisoblab chiqish va har 8—9 soatda
  

tartibga solib turish, bunda bemor organizmi talabiga qarab dorilar miqdorini aniqlash, iloji boricha parenteral terapiyani ertaroq boshlash kerak. Organizmda qaytmas holatlar sodir bo'lgandan keyin boshlangan parenteral oziqlantirishning foydasi kam bo'lib, asoratlarga olib kelishi mumkin.