O‘simlik to‘qimalari. Hosil qiluvchi va qoplovchi to‘qimalar

Ikkilamchi meristema

 

       Ikkilamchi meristemaga boylamlar va probka kambiy yoki fellogen kiradi. Boylamlararo kambiy o‘simlik organlarining eniga o‘sishini ta’minlaydi, fellogen esa ikkilamchi to‘qima peridermani hosil qiladi. O‘sayotgan meristema tik hujayralar po‘stini tarkibida 92,5% suv qolgan 7,5% quruq qismining tarkibida pektin gemitsellyuloщgemitsellyuloza, protein  va shu kabi moddalar uchraydi. Bu hujayralarning yadrosi ham katta bo‘ladi. Yadro hajmining hujayra sitoplazmasi hajmiga nisbati   3/2 - 4/3 ni tashkil etadi. Meristema hujayrasida ko‘pincha 1 ta yadrocha bo‘lib, uning tarkibida proteindan tashqari RNK, fosfolipidlar, oltingugurt, kaliy, kalsiy bor.

1.        Tepa  meristema (verxushechnaya - Apikal-meristema).    

2.        Yon meristema (Bokovaya meristema - Lateral - meristema) Bunga kambiy va fellogen kiradi.

3.        Oraliq meristema (Vstavochnaya meristema -Interkolyar meristema).

       Bular g‘alladoshlarni poyasidagi bo‘g‘im oralig‘i bo‘ladi.

 

 

 

Tepa meristema. (Apikal)

 

       Bu meristema hisobiga organlar doimo bo‘yiga o‘sib turadi. Apikal meristemaning tuzilishi turli organlarda har xil. Apikal meristemada 3 xil to‘qimalar:

       1)     protoderma - qoplovchi to‘qima;

2)            prokambiy - o‘tkazuvchi to‘qima

3)            meristema - asosiy tuqima, hosil qiluvchi gruppa hujayralar mavjud.

 

 

 

Yon meristema. (Lateral meristema).

 

       Yon meristema kelib chiqishi jihatidan ikkilam-chi meristema bo‘lib, u ko‘p yillik, ikki pallali o‘simliklar ildizi va poyasining ksilema hamda floema qismining o‘rtasida - ular yuzasiga parallel bo‘lib joylashadi va u kambiy deyiladi. Yon meristema organlarning eniga o‘sishini ta’minlaydi.

 

Oraliq meristema (Interkolyar meristema)

 

       Bu meristema poya bo‘g‘im oralig‘ining bazal qismida, ya’ni ostida hamda bargda hosil bo‘ladi. Interkolyar o‘sish keng tarqalgan u qirqbo‘g‘im, shuningdek, qo‘ng‘irboshdoshlar o‘simliklarda, seldergullilar va shu kabi boshqa ikki pallali larning vakillarida bo‘ladi.

 

       Meristema avvalo urug‘ning embrionida vujudga keladi. Urug‘ning unib chiqishida meristema ayrim uchastkalarga bo‘linib ketadi. Bular xar bir poyaning, ildizning uchida, xar bir bargning asosiy qismida va poyalarini bo‘g‘im oraliqlarida joylashgan bo‘ladi. Meristemaning hujayrasi yupqa va silliq parda bilan o‘ralib olgan. Pardasi toza sellyulozadan tuzilgan. Bunda suberin, lignin yo‘q. Hujayrasining ichi protoplazma bilan to‘lgan. Yadrosi hujayraning markazida joylashgan. Vakuola va plastidlar boshlang‘ich davrlardagina bo‘lgan.

       Ikkilamchi meristema - fellogendan ikkilamchi qoplovchi to‘qima paydo bo‘ladi.

 

HUJAYRANING  KO‘PAYISHI

 

       O‘simlik hujayrasi asosan 2 xil yo‘lda bo‘linib ko‘payadi.

    1.   Oddiy yo‘lda bo‘linish. Amitoz

    2.   Murakkab bo‘linish. Mitoz

       Bakteriyalar hamda ba’zi suv o‘tlari oddiy yo‘lda bo‘linib ko‘payadi. Prof. Karolinskaya 1947 yil gulli o‘simliklarning ham ba’zi birlari oddiy yo‘lda bo‘linishligini ko‘rsatadi.

       Buni piyozni po‘stida va ba’zi bir o‘simliklarning poyasida ko‘rish mumkin. Hujayraning murakkab yo‘lda bo‘linishi o‘z galida 2 ga bo‘linadi.

    1.   Kariokinez yo‘lda bo‘linish.

    2.   Reduksion yo‘lda bo‘linish.

       O‘simliklarning vegetativ organlarining (ildiz, poya, barg) hujayralari Kariokinez yo‘lda ko‘payadi. O‘simlikning generativ organlari (gul, meva, urug‘) ning hujayralari reduksion yo‘lda bo‘linadi.