О„simliklarning mineral oziqlanishi. Mineral elementlarning fiziologik ahamiyati

---

Мавзу: ”О„simliklarning mineral oziqlanishi. Mineral elementlarning 
fiziologik ahamiyati”
O’simliklarning mineral oziklanishni o’rganish uzoq tarixga ega, ya’ni bu jarayonni 
o’rganishga odamlar qadim- qadim zamonlardan qiziqib kelganlar. 
O’simliklarning oziqlanish jarayonini uch etapga (davrga) bo’lib o’ganish mumkin. 
Birinchi etap - emperik etap. Kadim zamonlarda (fanda) «o’simliklar o’z tanasini 
tuproqni shirasi xisobiga kuradi» deyilgan.Bu fikir eramizdan avvalgi 384-322 
yillarda Gresiyalik olim Aristotel tamonidan ilgari surilgan. Ikkinchi – eksperimental 
etap bo’lib, bu gollandiyalik olim Van Gelmont nomi bilan uzviy bog’lik. 1629 yilda 
Ya.B. Gelmont idishga 91 kg kuruk tuprok solib, unga og’irligi 2,25 kg keladigan tol 
ko’chatini ekadi. Uni besh yil davomida yomg’ir suvi bilan sug’orib turadi. Besh yil 
o’tgandan keyin o’simlikni tortib ko’rganda uni quruq og’irligi 77 kg ya’ni taxminan 
75 kg ga og’irligi ortganligini va tuproq og’irligi esa, 56,6 gr. kamayganligin 
kuzatdi. Tajribadan olingan natijalar asosida U, o’simlik o’z tanasini suv xisobiga 
kuradi degan xulosaga keladi. Shu tariqa botanikada « Suv nazariya» si paydo 
bo’ladi. 
18-asrning oxiri 19-asrning boshida nemis agronomi A.Teer tamonidan
«Gumus nazariya»si yaratiladi. Bu nazariyaga binoan o’simlik suv va gumus bilan 
oziklanadi degan g’oya ilgari suriladi.. 
Shunday qilib sekin – sekin o’simliklarning mineral oziklanishi to’g’risidagi 
ma’lumotlar to’plana bordi. 
1777 yilda A.T. Bolotovning «Tuproq o’g’itlari to’g’risi» da monogrfiyasi chop 
etiladi. Bolotov tomonidan mineral o’g’itlarni ko’llash usuli ishlab chiqildi. Uning 
bitta ilmiy maqolasida 53 ta o’g’itning qishloq ho’jalik ekinlariga yaroqli ekanligi 
ko’rstilgan. 
Shvesaryalik tabiatshunos N.T. Sossyur o’simliklarni mineral oziqlanishi 
buyicha ma’lumotlarni to’plab, tuproq o’simliklarni azot va mineral elemnetlar bilan 
ta’minlanadi degan hulosaga keladi. U, 18O4 yilda «O’simliklarni kimyoviy analiz 
kilish» degan kitobida har-hil tuzlarning o’simliklar ildiziga bir xil tezlikda 
yutilmasligini ko’rsatib beradi.

---

1837 yilda fransiyalik agroximik J.B.Bussengo o’simliklarni mineral tuzlar 
(kul va selitra) bilan ta’minlansa, qumda xam o’stirishni mumkinligini ko’rsatib 
beradi. 
184O yili nems ximigi Yu.Libix o’simliklarning mineral oziqlanish 
nazariyasini yaratadi.Bu nazariyaga binoan tuproq unumdorligi shu yerda bo’ladigan 
mineral moddalarga bog’lik. U birinchi bo’lib, yerga o’g’it sifatida toza xoldagi 
minerel moddalar berilishligini ko’rCatib beradi. 
1859 yilda I.Knop va Yu.Cakss tamonidan o’tkazilgan tajriba natijalri shu 
payitgacha hukum surib kelayotgan «Gumus nazarisiga»zarba beradi. Ular, agar 
o’simliklarni N, P, S, K, Ca, Mn va Fe elementlari bilan ta’minlansa, o’simliklarni 
normal holda vegetatsiya davrini oxirgacha suvli sharoitida o’stirish mumkinligini 
ko’rsatib beradi. 
O’simliklarning normal o’sib rivojlanishi uchun zarur bo’lgan elementlarni ozuqa 
moddalar deyiladi. Haqiqatda xam mana shu moddalarning o’simliklarga ozuqa 
modda ekanligini bilish uchun o’simliklarni shu elementlar bor yoki bo’lmagan 
sharoitda o’stirish kerak. 
1860 yilda Caks va Knop o’simliklarni, tarkibida mineral tuzlar tutgan 
eritmalarda o’stirish orkali, o’simliklarning normal xayot kechirishi uchun C, O