Osiyo tinch okeani mintaqasi va janubiy osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va mamlakatshunosligi

II. BOB: YAPONIYA TASHQI IQTISODIY ALOQALARI RIVOJLANISHININ ASOSIY XUSUSIYATLARI.

1. Yaponiya tashqi savdo-iqtisodiy aloqalari rivojlanishining

bosqichlari.

Jahon xo’jaligi tarixidan ma’lumki, Yaponiya 1950-yillargacha agrar mamlakat sifatida tan olinar edi. Ammo 1960-yillarga kelib, jahonda yetakchi davlatlar hisoblangan AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya kabi mamlakatlar Yaponiya jahon xo’jaligida “iqtisodiy mo’jiza”ga erishganini tan olishdi. Yaponiya sanoat tarmoqlarida mahsulot ishlab chiqarish va iqtisodiy salohiyati bo’yicha jahonda AQSHdan so’ng ikkinchi mamlakatga aylandi. Yaponiya bozor iqtisodiyotiga o’tilganligi tufayli, deyarli bir avlod hayoti davomida iqtisodiy jihatdan o’zini tiklabgina qolmay, jahonda eng yuqori darajada rivojlangan

Manba: O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asosalari I.A.Hamedov, A.M.Alimov.

Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda puxta o’ylangan davlat siyosati, davlatni rivojlantirishda, tashqi iqtisodiy aloqalarni asosiy ta’sirchan geografik va tarkibiy sohalarni muhimligini aniqlab, nazorat qilish va tartibga solishda moliyaviy rag’batlantirish uslublarini qo’llaydi.

Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda puxta o’ylangan davlat siyosati, davlatni rivojlantirishda, tashqi iqtisodiy aloqalarni asosiy ta’sirchan omillardan biriga aylantirdi. Bu siyosat Yaponiyaning milliy manfaatlarini hisobga olgan holda jahon xo’jaligiga uni yirik xalqaro iqtisodiy, ilmiy- texnikaviy va moliayviy savdo markaziga, jahon iqtisodiy otiga qo’shilishi uning salmoqli qatnashchisiga aylantirdi. Xalqaro iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishida qonunchilik, administrativ-huquqiy, iqtisodiy va norasmiy kabi bir birini to’ldiruvchi uslublardan keng foydalaniladi. Bu esa, oldinga qo’yilgan maqsadlarga erishishni ta’minlaydi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda Yaponiya amaliyoti keng- huquqiy normativ bazaga tayanadi. Qonuniy va huquqiy-administrativ tartibga solish sistemasj ustivorlik asosida namoyon bo’lib, uni cho’qqisida valyuta almashish va tashqi savdo to’g’risidagi qonun, davlatning umumiy tartibga solish konsepsiyasi sifatida faoliyat chegaralarini belgilaydi.
Bu qonunda xalqaro valyuta fondi, butunjahon savdo tashkiloti kabi xalqaro tashkilotlarning kodeksidan asosiy prinsiplar - savdoni erkinlashtirish haqidagi xalqaro shartnomalar, erkin va har tomonlama savdo prinsiplari mavjudligi tufayli uni erkin deb hisoblash mumkin. Erkin tashqi iqtisodiy operatsiyalar prinsipidan kelib chiqib, oddiy hollarda faqat minimal darajada davlat nazoratini nazarda tutadi. Transaksiyalarni litsenziyalash sistemasini joriy etishga faqat favqulotda holat bo’lsagina yo’l qo’yiladi (masalan, mamlakatning to’lov balansi keskin yomonlashganda).
Chegaralarni belgilash xarakteriga ega bo’lgani uchun tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda u yoki bu soxalarga tegishli qonun osti aktlarni dastlab tartibga solish vazifasini yuklaydi. Majburiyatlarni bunday taqsimlash yaponlar fikricha xalqaro iqtisodiy sharoitni o’zgarishiga to’g’ri baho berish va milliy xo’jalikni rivojlantirishda to’liqroq shu holatlarni hisobga olishga yordam beradi va yangilanishga ham yo’l ochadi. Qonunchilik aktlarining “2-qavati” tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishni asosiy bloki haqidagi qonundan tashkil topgan: eksport-
import operatsiyalari; bojxona - tarif sohasi; tashqi savdoga xizmat ko’rsatish
(eksport inspeksiya haqidagi qonun, tashqi savdoni sug’urta qilish, Yaponiyaga importni rivojlantirish va chet-elning to’g’ridan-to’g’ri invetitsiyalarini jalb qilish to’g’risida favqulotdagi choralar, banklarda, sug’urta bazasida, qimmatli qog’ozlar va birjalarda va h.k. ). Texnik talablar va standartlar (sanoatda standartlashtirish haqidagi qonun va boshqalar); intellektual mulk huquqi (patentlar, avtorlik huquqi va h.k.)

2.