O`smirlik davrida og`ishgan xulq shakllanishi va unga ta’sir etuvchi omillar



Yüklə 266,11 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/3
tarix02.06.2023
ölçüsü266,11 Kb.
#123420
1   2   3
Ravshanbekova Dilfuza Sherzod qizi1

Ijtimoiy omillar: 
Oilaviy omillar: 
Shaxsiy omillar: 
 
Fiziologik omillar: 
1) erkinlik 
hamda 
ijtimoiy 
tartib qoidalardan 
qochish; 
2) qulay 
sharoit 
qidirish, 
hissiy hotirjamlik; 
3) o’z 
(men)iga 
past 
nazar bilan qarash, 
boshqalarga 
tobelik; 
4) moddiy 
kam 
ta’minlanganlikni 
his qilish, ota-ona 
xulq-atvoridan 
uyalish; 
5) ijtimoiy 
tartib-qoidalarni 
buzish; 
huquqbuzarlik, 
bezorilik, mayda 
o`g`rilik, 
fohishalik, 
giohvand 
moddalarni 
iste’mol qilish; 
6) kamta’m
inlanganlik, ota-
onalarning 
ishsizligi; 
1) ota-
ona, o`qituvchi, 
kattalar 
va 
bolalar o`rtasida 
muloqotdagi 
muammolar; 
2) bolalar
ga 
kattalar 
tomonidan 
diqqat-
e’tiborning 
yetishmasligi; 
3) ota-
onalar 
bilan 
farzandlar 
o`rtasidagi o`zaro 
tushunishning 
yo`ligi va ikki 
tomonlama 
intilishning 
yetishmasligi; 
4) ota-
onalarning o`g`il 
va qiz bolalarga 
nisbatan qo`pol 
muomalada 
bo`lishlari; 
5) ko`r-
ko`rona otalik va 
onalik 
mehr-
muhabbatining 
hukm surishi; 
1) o`rtoqla
r, 
sinfdoshlari, 
boshqa 
tengdoshlari 
bilan 
o`zaro 
aloqa; 
2) o`z-
o`zini 
tushunmaslik va 
o`ziga 
salbiy 
munosabat; 
3) hayotiy 
yo`nalishlardagi 
orzu va havaslar; 
4) ichki 
ruhiy yolg`izlik, 
o`zgalarning 
tushunmasigi; 
5) baxtsizl
ikdan qiynalish, 
shaxsiy 
qiyinchiliklar; 
6) shaxsiy 
muvaffaqiyatsizli
k, 
muammolardan 
havotirga 
tushish, 
irodasizlik; 
7) tashkilo
tchi emasligi; 
1) 
agressivl
ik, 
jahldorlik, 
asabiylashish va 
ruhiy zo`riqish; 
2) 
bolaning 
ko`p kasal bo`lishi; 
3) 
qo`zg`al
uvchanlikning 
kuchayishi; 
4) 
o`zini-
o`zi 
boshqara 
olmaslik; 
5) 
o`zlashti
rishda aqlan qolib 
ketish; 
6) 
o`quvchi
ning 
aqlan 
zaiflashishi; 
7) 
psixofizi
ologik va jinsiy 
tomondan bir xilda 
rivojlanmaganlik; 
8) 
tug`ma 
xususiyatlar; 
9) 
tug`ma 
nuqsonlar; 
10) 
orttirilga
n nuqsonlar. 
2
G`.Shoumarov, B.Umarov, F.Akromova. Yoshlarda xulq og`ishi va tarbiya buzilishining oldini olish bo`yicha 
psixologik maslahatlar. Uslubiy qo`llanma. T.- 2015. 


7) bola 
hayotida ijtimoiy-
iqtisodiy 
tomondan 
qiyin 
vaziyatlarga 
tushish; 
8) jamiyat 
tuzilmasi; ijtimoiy 
institutlar, 
turmush 
tarzi, 
ijtimoiy me’yorlar. 
6) oila 
davrasida, 
muhitida doimiy 
janjallarni qaror 
topganligi 
va 
ularni 
bartaraf 
etishga 
intilish 
yo`ligi; 
7) ota-
onalarning 
beqaror 
his-
tuyg`ulari, 
kayfiyatlari, 
ularning tartibsiz, 
tasodifiy 
harakterga 
ega 
bo`lishi; 
8) farzand 
va ota-onalarning 
shaxsiy 
qiziqishlarini 
o`zaro 
mos 
tushmasligi 
va 
tubdan qarama-
qarshi ekanligi; 
9) farzand
lar nazarida ota-
onalarning salbiy 
xulq-atvori, 
ularning ichish va 
chekishlari, 
giyohvandligi va 
intim qiliqlari; 
10) ota-
onalarning 
muntazam 
8) o`qishd
agi 
qiyinchilik, 
og`ir vaziyatlarga 
uchrash; 
9) hissiy 
havfsizlik 
“himoya 
qiluvchi”ni 
qidirish; 
10) spirtli 
ichimlik ichish va 
jamoat 
joyida 
chekish; 
11) toksiko
maniya; 
12) maktab 
qoidalarini 
buzish, 
uyga 
berilgan vazifani 
bajarmaslik; 
13) mustaq
il 
bo`lishga 
intilish; 
14) o`zgala
rga 
tobe 
bo`lmaslik; 
15) o`ziga 
ishonchning 
yetarli emasligi; 
16) irodavi
y-hissiy jihatdan 
zaifligi; 
17) yolg`izl
ik, 
o`zgalarni 
tushunmasligi; 
18) ijtimoiy 
xulq-atvor 


ravishda o`zaro 
janajallari; 
11) noto`liq 
oilalar; 
12) bolalar
ning qobiliyatini 
kattalar 
tomonidan salbiy 
baholanishi; 
13) ota-
onalarni 
ma’naviy 
axloqsizligi. 
ko`nikmasini 
kamligi; 
19) bo`sh 
vaqtni 
to`g`ri 
tashkil 
qilinmasligi; 
20) o`ziga 
e’tiborni 
xohlashi. 
O`smirlarda deviant xulq-atvorning sabablari: 

Biologik omillar (genetik, psixofiziologik va fiziologik); 

Ijtimoiy omillar (makro va mezofaktorlar (davlatdagi ijtimoiy-iqtisodiy 
inqiroz, mafkuraning o`zgarishiamiyatda an’anaviy qadriyatlar ta’sirining 
pasayishi, ommaviy axborot vositalarining salbiy ta’siri va boshqalar), mikro 
omillar (bolalar rivojlanishi muammolari: oilada, guruhda, tengdoshlarda 
muloqot qilishdagi qiyinchiliklar va deviant ijtimoiy guruhlarning har bir bolaga 
ta’siri, maktabda bolani tarbiyalash va o`qitishning salbiy tomonlari); 

Psixologik omillar (yuqori darajadagi tashvish, tajovuzkorlik, 
intellektual rivojlanish darajasining pasayihi va o`z xatti-harakatlarini boshqarish 
qobiliyati, xatti-harakatlarning muvofiqligi, bolaning tushunmasligi, umumiy 
e’tirof etilgan “jamiyat me’yorlariga rioya qilish, shaxsning o`sishi, o`smirlarning 
shakllanishi”, xulq-atvorning asotsial motivlar guruhi va boshqalar)
3

Bundan tashqari, o`smirlarning deviant xulq-atvorining sabablarini ikkita 
katta guruhga birlashtirish mumkin: ijtimoiy muhit omillari va tibbiy-biologik 
omillar. 
Ijtimoiy muhit omillariga quyidagilar kiradi: 

To’liq bo’lmagan oilalar. Mazkur oilada bitta ota-ona tomonidan 
tarbiyalangan holda, bolalar bilan patologik munosabatlar xavfi mavjud bo`lib, 
ular shartsiz bo`ysunish, yetarli ishtirok etmaslik va tushunmovchilik talabiga 
3
 
https://www.dissercat.com/content/vzaimosvyaz-deviantnogo-povedeniya-podrostkov-i-uslovii-obucheniya-v-
sovremennoi-shkole
  


asoslangan. Shuningdek, qarama-qarshi jins vakillari bilan o`zaro 
munosabatlarning namunasi yo’q. 

Asotsial oilalar. 

Ziddiyatli (konflikt) oilalar. Ota va ona o`rtasidagi keskinlik, tez-tez janjal, 
tushunmaslik tarbiyaga salbiy ta’sir qiladi va deviant xatti-harakatlarga olib 
keladi.

Ta’lim va tarbiyadagi xatolar. Ta’lim va tarbiyadagi xatolar o`smir bilan 
qanday aloqa o`rnatishni bilmagan yoki istamaydigan o`qituvchilarning 
e’tiborsizligi tufayli paydo bo’ladi. Bunday xatti-harakatlar sinfdoshlar va 
o`qituvchilar bilan ziddiyatli vaziyatlarni shakllantirish uchun asos bo`lib xizmat 
qiladi. 
O`smirlarda deviant xulq-atvorining shakllanishiga olib keladigan 
sabablarning ikkinchi guruhi tibbiy va biologik omillar bilan ifodalanadi, ularga 
quyidagilar kiradi: 

Og`ir irsiyat og`ishlarning rivojlanishiga insonning adaptive 
funksiyalarining tabiatini cheklaydigan himoya mexanizmlarining kamayishi 
ta’sir qilishi bilan bog`liq. Bu xususiyatlar bolada aqliy zaiflik, g`ayritabiiy 
harakter xususiyatlari, alkogolizm va giyohvandlikka moyillikni meros qilib 
olganida kuzatilishi mumkin.  

MNS (markaziy nerv sistemasi) patalogiyasi. Miyaning asab hujayralarida 
yuzaga keladigan biologik kamchilikning rivojlanishi hayotning birinchi yillarida 
jiddiy kasalliklar paydo bo`lganda sodir bo`ladi. Bu omil hissiy beqarorlik, 
adaptive qobiliyatlarning pasayishi orqali o`zini namoyon qiladi. 

O`smirlik davrining o’ziga xos xususiyatlari. Umuman olganda, o`smirlik 
davrida tanadagi gormonal o`zgarishlar yuzaga keladi, bu deviant xatti-
harakatlarning paydo bo`lishiga yordam beradi. Bolaning miya yarim shari faol 
ravishda yetuklashadi, yuqori aqliy funksiyalar shakllanadi. Bularning barchasi 
harakter belgilarning kuchayishi orqali namoyon bo`ladi va g`ayrioddiy xatti-
harakatlar sodir etilishiga olib keladi. 
Tadqiqotlarning ko`rsatishicha, tarbiyasi qiyin, injiq, xulqi salbiy bolalar 
kelib chiqishining ijtimoiy sabablaridan tashqari, pedagogik va psixologik 
sabablari ham mavjud.



Yüklə 266,11 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin