Ot turkumining son kategoriyasi; otlarning nokategorial shakllari

2-§.Erkalash shakllari. –jon, -xon, -oy affikslari atoqli va turdosh otlarga
qo‘shilib, erkalash, suyish kabi ijobiy munosabat shakllarini hosil qiladi: ukajon, 
oyijon, 
kuzgujon, 
akaxon, 
Abrorjon, 
Hulkaroy, 
Halimaxon.
Bu affikslar ba’zi kishi ismlarining tarkibiy qismi sifatida ham uchraydi: Onaxon, 
O‘g‘iloy, Mamajon kabi. Shuningdek, oromijon, rohatijon kabi forsiy izofalar
tarkibida jon mustaqil so‘z sifatida «jonning oromi», «jonning rohati» kabi
ma’nolarga teng bo‘ladi; –xon affiksi esa, gazetxon, kitobxon kabi otlarning
yasalishida
ishtirok
etib,
-xon
shakl
yasovchisiga omonim bo‘ladi.
- (a) loq affiksi qiz, bo‘ta kabi so‘zlarga qo‘shilgandagina erkalash ma’nosini hosil
qiladi: qizaloq, bo‘taloq, toyloq. Ba’zi o‘rinda –cha affiksi bilan sinonim bo‘la
oladi: qizaloq-qizcha, toyloq-toycha. Bu affiks o‘rin-joy oti yasovchi –loq affiksi
bilan omonimlik munosabatga
ham
ega
bo‘ladi: o‘tloq, 
qumloq.
-gina affiksi. Asosan, shaxs bildiruvchi otga qo‘shilib, erkalatish-kichraytirish
shaklini
hosil
qiladi: bolagina(m), 
qizgina(m), 
jongina(m).
Mazkur
affiks yaxshigina, kattagina, tezgina, endigina kabi so‘zlarda sifat va ravishga xos
shakl yasaydi. So‘z takibida shakl yasovchi sifatida ishtirok etganda urg‘uli
hisoblanadi: bolagina΄, yaxshigina΄, ozgina΄. Urg‘usiz holatda esa, ayiruv-
chegaralov
yuklamasi
vazifasini
bajaradi
va
shakl
yasovchilar
bilan omonim bo‘ladi.
Masalan: bola΄gina, 
faqa΄tgina, 
so‘zlarni΄gina.
3-§. Qarashlilik shakli ot yoki olmoshlarga –niki affiksini qo‘shish bilan yasaladi.
Bu affiks o‘zakka qo‘shilib, narsaning asosdan anglashilgan shaxs yoki narsaga
qarashli ekanligini bildiradi: akamniki, do‘stingniki, ko‘chaniki, maktabniki 
kabi. Men, sen olmoshlariga qo‘shilganda qo‘shimcha tarkibidagi n undoshi
tushiriladi: men+iki, sen+iki. Qarashlilik shaklidagi ot mazmunan egalik affiksini
olgan otlarga sinonim bo‘ladi.

http://fayllar.org