Otgan zamon natijali fe’li. Otgan zamon natijali fe’lining inkor shakli. Otgan zamon natijali fe’lining qo‘llanishi

46-amaliy mashg’ulot

ماضی نقلی OTGAN ZAMON NATIJALI FE’LI
Reja:

1. 
   Otgan zamon natijali fe’li.
   
2. 
   Otgan zamon natijali fe’lining inkor shakli.
   
3. 
   Otgan zamon natijali fe’lining qo‘llanishi.
   

ماضی نقلی Otgan zamon natijali fe’li
O‘tgan zamon natijali fe’li o‘tgan zamon sifatdoshiga است – ast bog‘lamasining qisqa shaklini qo‘shish orqali yasaladi.
رفتن raftan – bormoq
رفته ام rafte-am– borganman رفته ای rafte-i – borgansan رفته است rafte ast – borgan
رفته ایم rafte-im–broganman رفته اید rafte-id – borgnasiz رفته اند rafte-and –borganlar
Otgan zamon natijali fe’lining inkor shakli.
O‘tgan zamon natija fe’lining bo‘lishsiz shakli odatdagidek fe’l oldiga نه - na inkor yuklamasini qo‘shish orqali hosil qilinadi. Old qo‘shimchali va qo‘shma fe’llarga نه - na inkor yuklamasi yordamchi fe’lga qo‘shiladi
نخوانده ام naxonde-am – o‘qimaganman
ندیده ام nadide-am – ko‘rmaganman
بر نگشته ام bar nagashte-am – qaytmaganman
استراحت نکرده ام esterohat nakarde- am–dam olmaganman
Otgan zamon natijali fe’lining qo‘llanishi.
O‘tgan zamon natijali fe’li ish harakatining o‘tgan zamonda bo‘lib o‘tganligini bildirish bilan birga, uning bajarilish fakti, natijasi hozirda ham mavjud ekanligini ko‘rsatadi. Agar o‘tgan zamon aniq fe’lining ma’nosi ish-harakatning o‘tgan zamonda aniq bajarilganligini, bo‘lib o‘tganligini qayd qilish bilan kifoyalansa, o‘tgan zamon natijali fe’lida esa asosiy diqqat ish-harakatning bajarilganligi yoki bo‘lib o‘tganligida emas? balki uning natijasida – hozirgi holatida bo‘ladi. Qiyos qiling:
دانشیار ما از ایران آمد doneshyor-e mo az iron omad – Bizning o‘qituvchimiz Erondan keldi. دانشیار من از ایران آمده است doneshyor-e mo az iron omade ast – Bizning o‘qituvchimiz Erondan kelgan.
Birinchi gapda آمد omad ish-harakatni bo‘lib o‘tganliginigina qayd qilsa, ikkinchi gapda آمده است omade ast ish-harakatning bajarilganligi fakti hozir ham mavjudligini ko‘rsatadi. Misollar: شما گلستان سعدی را خوانده اید sho‘mo go’leston-e sa’diro xonde-id? – Siz Sa’diyning "Guliston"ini o‘qiganmisiz? خیلی رنج کشیده و به مقصد رسیده ام xeyli ranj kashide va be maqsad raside-am – ko‘p mehnat qildim va maqsadga yetdim.
O‘tgan zamon natijali fe’li o‘tgan zamon eshitishlik ma’nosini ham bildirish mumkin. O‘tgan zamon natijali fe’lining bu ma’nosida ish-harakatning bajarilishi so‘zlovchiga avvaldan ma’lum bo‘lmay, ish-harakatning bajarilishi yo bajarilmaganligi boshqa odamdan eshitishi yoki boshqa vositalar orqali ma’lum bo‘lishi qayd qilinadi.
او زبان فارسی را خوب یاد گرفته است – u zabon-e forsiro xub yod gerefte ast–U fors tilini yaxshi o‘rganibdi.
1-topshiriq. Quyidagi fe’llami o‘tgan zamon natijali fe’li shaklida tuslang.
گرفتن، آمدن، پرسیدن، خواندم، دوست داشتن،خرج کردن، بر خاستن، فرا گرفتن .
2-topshiriq. Fors tiliga tarjima qiiing.
O‘tgan hafta ota-onamga telefon qilmaganman. Biz bu kitobni o‘qiganmiz, siz ham uni o'qishingiz mumkin. Do‘stim universtitetni tugatgan va hozirda maktabda dars berayapti. Anchadan beri uni ko'rmagandim, bugun u biznikiga keladi. Biz televideniyening bu programmasini tomosha qildik. Do‘stim chiroqni o‘chirdi va yotdi. Uning ota-onasi Yevropaga safar qilganlari uchun u uyiga bormagan.
Ularning Toshkentdan ketganlariga 7 yil bo‘ldi, hozir Moskvada yashaydilar. Ikki oydirki bu firma o‘z xizmatchilariga oylik bermaydi. Safardan qaytganimizga ikki soat bo‘ldi. Biz anchadan beri bir birimizni ko‘rmaymiz. Ikki kechadir-ki, axborotga quloq solmadim. Bu kitobdan foydalanganmisiz? U bu film haqida kimga gapirib bergan? Tushlik qilganimga yarim soat bo‘ldi.
3-topshiriq. Quyidagi gaplarni o‘qing va tarjima qiling.
وقت نهار است ولی هنوز برنج را نیاورده اند. چند دقیقه است که درس شروع شده است. شما هنوز این کتاب را نخوانده اید؟ آنها دیر تلفن می کنند. پدر و مادرم رفته اند. این سه نفر اصفهان رفته اند، تا در دانشگاه قبول شود . آنها از شهرهای مختلف آمده اند، تا در پایتخت درس بخوانند. از اینها چیزی نشنیده اند. هنوز غوره نشده می خواهد مویز بشه . این ساختمان را هنوز نساخته اند. بیا کمی استراحت بکنیم. بگذار بعد از صرف نهارگردش بروند. اینجا بنفشه فراوونه، بذار بچه ها بچیننشون. این داستان صادق هدایت را نخوندین؟ برایتون بیارم؟ بیا امروز برای نهار جوجه کباب درست بکنیم. دوستانمون امروز به ترمذ بر می گردند. بیا استقبالشون بکنیم. مبادا دیر بکنیم. چرا نگذاشت زنگ بزنم؟ زنده باد دوستی بین ازبکستان و ایران!
4-topshiriq. Matnni yozing va o’qing
بعد از مسابقه فوتبال، در انتهای خیابان سعدی چند زن و مرد جوان داشتند صحبت می کردند. یکی از زنها گفت: من دارم از گشنگی می میرم، بیایین یه رستورانی پیدا بکنیم که نهار بخوریم. زن دیگری گفت: بسیار فکر خوبی است. از صبح حتی یک تکه نونم نخورده ام. شوهر خانم اولی گفت: حرفی ندارم. من در این نزدیکی یه دیزی سرای خوبی سراغ دارم. شما یک کمی صبر کنین من همین الان بر می گردم .
– خیلی خوب ، منتظرتون هستیم.
فصل پاییز بود، لباس این اشخاص نشان می داد که گویا از شهر دیگری برای تماشای مُسابقه آمده است. زن دومی گفت: ببینید، هوا این قدر گرم است که آدم هیچ فکر نمی کند که پاییز است. زن اولی، با کمی ناراحت گفت: داداشم کو؟ نیم ساعت است که رفته ماشینمونو پارک بکنه ولی از او خبری نیست! مبادا گم بشه! بهتره یواش یواش بریم جلو. در همین موقع مثل اینکه برادرش خواست خیالشان را راحت کند آن طرف خیابان پیدا شد. به آنها خیره شده با تعجب پرسید : چه جوری شده که شما زود تر از من اینجا رسیده این؟ دیگران با خنده جریان را تعریف کردند.
Savollar:

1. 
   Otgan zamon natijali fe’li qanday yasaladi?
   
2. 
   Otgan zamon natijali fe’lining inkor shakli qanday yasaladi?
   
3. 
   Otgan zamon natijali fe’lining qanday ma’nolarda qo‘llaniladi?