O‘tkazuvchi to‘siqdan o‘tayotgan oqim sarfini topish ishning maqsadi

1. 
   . 8-LABORATORIYA ISHI
   

TO‘G‘RI BURCHAKLI, YUPQA DEVORLI, YON
TOMONIDAN SIQILMAGAN, CHO‘KTIRILMAGAN SUV

O‘TKAZUVCHI TO‘SIQDAN O‘TAYOTGAN OQIM SARFINI TOPISH

Ishning maqsadi

1. 
   Tajriba yo‘li bilan cho‘ktirilmagan to‘g‘ri burchakli yupqa devorli suv o‘tkazuvchi to‘siq orqali o‘tayotgan suv sarfini eksperiment davrida o‘lchab olingan napor bilan suv sarfi koeffisienti yordamida topiladi.
   

Suv sarfi koeffisiyentini Bazen, texnik me’yorlari va shartlari va tajriba yo‘li bilan topiladigan formulalar orqali aniqlanadi.

2. 
   Suvning pastki byef gorizontini o‘zgartirish orqali to‘siqning cho‘kuvchanlik holatini kuzatish.
   

Ishning bajarilish tartibi

1. 
   Tajriba o‘tkazish uchun oldingi (1-laboratoriya) ishida qo‘llangan yupqa devorli suv o‘tkazuvchi to‘siq modeli ishlatiladi.
   
2. 
   Naporli quvurdagi 丁 (4-rasm) jo‘mrakni ochish bilan ish bajarish uchun kerakli bo‘lgan suv sarfi o‘rnatiladi.
   
3. 
   O‘lchagich bilan novning eni – B, suv o‘tkazuvchi to‘siqning eni – b o‘lchanadi. Agar to‘siqdan o‘tayotgan suv struykasi yon tomonidan siqilmasa, u holda B=b bo‘ladi.
   
4. 
   Yassi tirqich yordamida ( 4 ) suv o‘tkazuvchi to‘siqning cho‘kmaydigan holati ushlab turiladi, ya’ni C_yu>h_n.
   
5. 
   Ignali o‘lchagich ( 6 ) orqali quyidagi belgilar o‘lchami topiladi
   

∇ YuBG – yuqorigi byef gorizontining belgisi;
∇ PBG – pastki byef gorizontini belgisi;
∇ PBT, ∇ YuBT – pastki va yuqorigi byeflar tagining belgisi; ∇ qr – suv o‘tkazuvchi to‘siqning qirrasining belgisi.

6. 
   Hamma olingan kattaliklar 5-jadvalga kiritiladi. Xuddi shu tartibda tajriba 2-3 marta qaytariladi.
   

Tajribada olingan malumotlarni qayta ishlash

1. Quyidagi kattaliklar hisoblanadi

• 
  suv o‘tqazuvchi to‘siqning balandligi,
  

C_yu = ∇qr - ∇ YuBT ;

• 
  suv o‘tqazuvchi to‘siq ustidagi geometric napor
  

H =∇ YuBG - ∇qr ;

• 
  pastki b’ef chuqurligi
  

h_n = ∇ PBG – ∇ PBT
1.5-jadval

Tajrib a T/r

To‘g‘- ri burchaki novning eni,B

Belgilar

Suv o‘tqazuvchi to‘siqni baland- ligi Cp

Belgilar

Pastki byef chuqur- ligi, hp

Cho‘ktir ilganlik belgilari

∇YuBT

∇qr

∇ YuBG

∇ PBG

∇ PBT

sm

sm

sm

sm

sm

sm

sm

sm

-

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1. 2.

1. 
   6-jadval
   

TTaj riba T/r	Suv o‘tkazuvchi to‘siqning eni, b	Suv o‘tkazuvchi to‘siq tepasidagi geometrik napor, H	Suv o‘tqazuvchi to‘siqning oqim sarfi koeffitsiyentining qiymatlari		Sarf koeffitsiyenti yordamida oqim sarfi Q topish
			tenglama (2) bo‘yicha m01	tenglama (3) bo‘yicha m02	m01	m02
-	sm	sm	-	-	sm^3/se k	sm^3/sek
1 2

2. 
   Suv o‘tkazuvchi to‘siqning cho‘kmaslik sharti (agar h_p < C_yu bo‘lsa to‘siq cho‘kmagan) tekshirib ko‘riladi.
   
3. 
   Suv sarfi koeffitsiyenti quyidagi formulalar bilan tekshirilib ko‘riladi
   

m₀₁ = (0,405+ 0,_H027) [ 1+0,55 (_H+^H_Cyu ) ]
H
m₀₂ = 0,408 + 0,054
C yu 4. To‘siqdan o‘tayotgan suv sarfi – Q aniqlanadi:

Q = m₀ ⋅ b 2g ⋅ H^3/2
5. Hamma hisoblangan kattaliklar 6-jadvalga kiritiladi.

Nazorat savollar

1. 
   Suvning pastki byef gorizontini o‘zgartirish orqali to‘siqning cho‘kuvchanlik holatini qanday kuzatiladi?
   
2. 
   Novning eni – B, sub o‘tkazuvchi to‘siqning eni – b bo‘lsa, ularni qaysi tengligida suv struykasi yon tomonidan
   

siqilmagan bo‘ladi?
3.Yassi tirqich yordamida suv o‘tkazuvchi to‘siqning cho‘kmaydigan holati qanday ushlab turiladi?
4.Suv sarfi koeffitsiyenti m ni qaysi formulalar bilan tekshirilib ko‘riladi.