Oвid haydarov

Fuqarolik  jamiyati  yuksak  darajada  uyushgan,  batartib 
munosabatlar tizimiga tayangan,  o‗zini o‗zi boshqarish mexanizmlari 
mukammal  qaror  topgan  jamiyatdir.  Bu  jamiyat  sharoitida  inson  va 
fuqarolarning  huquq,  erkinlik  hamda  manfaatlarini  aks  ettiruvchi, 
muhofaza  etuvchi  turli-tuman  uyushmalar,  birlashmalar,  nodavlat 
tashkilotlar va idoralar mavjud bo‗ladi.   
Respublikamizda fuqarolik jamiyatini barpo etishda ―Kuchli davlatdan 
– kuchli jamiyat sari‖ tamoyili asosida ish olib borilmoqda. Ushbu  g‗oya 
ilk  bor  I.Karimovning  bir  qancha  asarlarida  bayon  qilindi  va 
rivojlantirildi
1
.  Xususan,  I.Karimov  shunday  ta‘kidlaydi:  ―Mahalliy 
hokimiyat  organlari  va  fuqarolarning  o„zini-o„zi  boshqarish  organlari 
bajaradigan 
vazifalar 
doirasini 
kengaytirish, 
ularga 
davlat 
vakolatlarining  bir  qismini  bosqichma-bosqich  topshirish  lozim.  Bunda 
eng  muhimi,  aholining  kasb  va  ijtimoiy  tarkibi  manfaatlarini  yanada 
to„laroq  ifodalash  va  himoya  qilishda  nodavlat,  jamoat  tuzilmalarining 
huquq  va  mavqelarini  oshirish  darkor.  “Kuchli  davlatdan  –  kuchli 
fuqarolik  jamiyati  sari”  degan  siyosiy  qurilish  dasturining  mohiyati  ana 
shunda yaqqol namoyon bo„ladi. Aynan shunday yondoshuv fuqarolarning 
o„zlariga o„z hayotini boshqarishda va tashkil etishda keng ishtirok etish 
                                                           
1
 Қаранг: И.А.Каримов.Жамиятимиз мафкураси халқни – халқ, миллатни – миллат қилишга хизмат этсин. // 
Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. // Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7.Ж. – Т.:Ўзбекистон, 1999 
й. 

---

134 
 
uchun imkoniyat yaratadi. Bu esa fuqarlik jamiyati tamoyillariga to„la mos 
keladi”
1
.  
Shuni unutmaslik lozimki, kuchli davlat tamoyili haqida rap ketganda, 
uning  kimgadir  zo‗ravonlik  bilan  ta‘sir  o‗tkazish  imkoniyati  nazarda 
tutilmaydi,  balki  davlatning  yuksak  iqtisodiy  asosga  ega  bo‗lishi, 
mamlakat  ichkarisida  va  xalqaro  miqyosda  o‗z  manfaatlarini  himoya  qila 
bilish,  barqaror  taraqqiyot  tizimiga  kirib  borish  hamda  demokratiyaning 
umume‘tirof etilgan tamoyillarini shakllantira olish salohiyati tushuniladi. 
Ya‘ni,  aholining  nodavlat  va  jamoat  tashkilotlari  orqali  hokimiyatni 
boshqarishda  faol  ishtirok  qilish  imkoniyatining  vujudga  kelishi  kuchli 
jamiyat mezoni hisoblanadi.  
Kuchli  jamiyat  kuchli  davlat  negizida  shakllanadi  va  hukumatning 
mamlakat  ichkarisidagi  ko‗pgina  faoliyati  cheklanib,  u  fuqarolarning 
qo‗liga  o‗tadi  va  ularning  davlat  faoliyatini  nazorat  qilishi  to‗liq 
ta‘minlanadi.  ―Kuchli  davlatdan  –  kuchli  jamiyat  sari‖  degan  tamoyilni 
amalda hayotga joriy etish ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar bilan bog‗liq ko‗p 
masalalarni  hal  qilishda  davlat  tuzilmalarining  rolini  kamaytirish  va  bu 
vazifalarni  bosqichma-bosqich  jamoat  tashkilotlariga  o‗tkaza  borishni 
taqozo etadi. Shu o‗rinda savol tug‗iladi. Agar ushbu jarayon rivojlanishda 
bo‗lsa,  davlatimizning  roli  va  mavqei  tushib  ketmaydimi  yoki  davlat 
bunday  sharoitda  qaysi  sohalarda  faoliyat  ko‗rsatishi  lozim  bo‗ladi?  Bu 
savolga  I.Karimov  aniq  javob  beradi:  ―...davlatning  iqtisodiy  sohaga, 
xo„jalik  yurituvchi  tuzilmalar,  birinchi  galda  xususiy  faoliyatga 
aralashuvini cheklash lozim. Shu o„rinda savol tug„ilishi mumkin: bunday 
vaziyatda  davlat  tizimining  roli  nimadan  iborat  bo„ladi?  Bu  masalada 
davlatning  roli  avvalo  iqtisodiyotni  rivojlantirish  borasidagi  ustuvor 
yo„nalishlarni  aniqlashga,  qabul  qilinadigan  qonunlar  va  huquqiy 
normalarning  barcha  tomonidan  so„zsiz  bajarilishini  ta‟minlashga, 
tashabbus  va  tadbirkorlikni  rag„batlantirishga,  xo„jalik  yurituvchi 
sub‟ektlar  o„rtasida  raqobat  muhitini  qaror  toptirish  uchun  zarur  va 
hammaga  barobar  bo„lgan  shart-sharoitlar  yaratishga  qaratilmog„i 
darkor‖. 
Kuchli  davlatdan  –  kuchli  fuqarolik  jamiyatiga  o‗tish  jarayoni 
mustahkam  huquqiy  asosda  va  Konstitutsiya  hamda  qonun  ustuvorligi 
tamoyiliga 
muvofiq 
kechmog‗i 
lozim. 
Chunonchi, 
O‗zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasi,  jamoat  birlashmalari,  kasaba  uyushmalari, 
                                                           
1
 И.А.Каримов.Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. // Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7.Ж. – 
Т.:Ўзбекистон, 1999 й. 
 

---

135 
 
siyosiy  partiyalar,  siyosiy  partiyalarni  moliyalashtirish,  ommaviy  axborot 
vositalari, fuqarolarning o‗zini o‗z boshqarish organlari, nodavlat notijorat 
tashkilotlari,  jamoat  fondlari,  vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar, 
to‗g‗risidagi  qonunlar,  fuqarolik  va  soliq  kodekslari  kabi  qonun  hujjatlari 
O‗zbekistonda fuqarolik jamiyatini shakllantirishning mustahkam huquqiy 
asoslari yaratilganidan yaqqol dalolat beradi.  
Nodavlat va jamoat tashkilotlari hokimiyatni qo‗lga kiritishni maqsad 
qilmasa  ham,  ular  aholining  moddiy  farovonligini  oshirish,  ma‘naviy 
saviyasini  ko‗tarish  uchun  qilinadigan  sa‘y-harakatlarda,  kishilarni 
uyushtirish va faollashtirish, siyosiy ongining o‗sib borishida faol ishtirok 
etadi.  Bu,  o‗z  navbatida,  demokratik  jarayonlar  rivojiga  ijobiy  ta‘sir 
o‗tkazadi.  Nodavlat  va  jamoat  tashkilotlari  xuddi  ana  shu  xususiyatlari 
bilan  bir  tomondan,  kuchli  davlatning  shakllanishida  etakchi  rol  o‗ynasa, 
ikkinchi  tomondan,  davlatning  ko‗pgina  funksiyalarini  o‗z  zimmasiga 
olish  orqali  fuqarolarning  o‗zini  o‗zi  boshqarish  jarayonining  vujudga 
kelishida,  yanada  aniqrog‗i,  kuchli  fuqarolik  jamiyatining  shakllanishida 
beqiyos  ahamiyat  kasb  etadi.  ―Kuchli  davlatdan  –  kuchli  fuqarolik 
jamiyati‖ga  o‗tishning  asosiy  mezoni  ham  hokimiyatning  jamiyat 
taraqqiyotida  ommaga  suyanishi,  ishonchiga  ega  bo‗lishi  va  u  bilan 
hamkorlikning yo‗lga qo‗yilishi hisoblanadi.  
―Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari‖ tamoyilidan kelib 
chiqib,  markaziy  davlat  hokimiyati  tasarrufida  asosan,  faqat  konstitutsion 
tuzumni, mamlakatning mustaqilligi va hududiy yaxlitligini himoya qilish, 
huquq-tartibot  va  mudofa  qobiliyatini  ta‟minlash,  inson  huquqlari  va 
erkinliklarini,  mulk  egalarining  huquqlarini,  iqtisodiy  faoliyat  erkinligini 
himoya qilish, kuchli ijtimoiy siyosat yuritish, samarali tashqi siyosat olib 
borish  kabi  vakolatlarni  qoldirish  ko‗zda  tutilmoqda.  Nodavlat  notijorat, 
jamoat  tashkilotlari  va  mahalliy  hokimiyatlar  zimmasiga  esa  quyidagi 
vakolatlar berilmoqda:  bozor islohotlarini amalga oshirish, tadbirkorlikni 
rivojlantirib borish,  xususiy mulkni rivojlantirib borish, iste‟mol bozorini 
to„ldirish,  ijtimoiy  infratuzilmani  rivojlantirish,  fuqarolarning  moddiy 
farovonligini oshirish, aholini ijtimoiy himoya qilish va boshqalar. 
I.Karimovning  ―O‗zbekistonda  demokratik  o‗zgarishlarni  yanada 
chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyati  asoslarini  shakllantirishning  asosiy 
yo‗nalishlari‖ 
hamda  ―Bizning  bosh  maqsadimiz  –  jamiyatni 
demokratlashtirish  va  yangilash,  mamlakatni  modernizatsiya  va  isloh 
etishdir‖ 
asarlarida 
mamlakatimizda 
demokratik 
o‗zgarishlarni 
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning muhim 
sharti  -  kuchli  davlatdan  –  kuchli  fuqarolik  jamiyatiga  o‗tishning 

---

136 
 
mexanizmlari bo‗lgan nodavlat va jamoat tashkilotlarining faolligini yangi 
bosqichga  ko‗tarish  bugungi  kunimizdagi  dolzarb  vazifa  ekani  ilmiy-
nazariy jihatdan asoslab berilgan.  
Yuqoridagilardan  ko‗rinib  turibdiki,  demak,  O‗zbekiston  davlati 
ijtimoiy  xarakterga  ega  bo‗ladi  va  shu  sababli  demokratik  huquqiy  davlat 
deb  ataladi.  Davlat  ma‘muriy  buyruqbozlik  va  byurokratiyadan  butunlay 
voz kechib, hukm qiluvchi emas, balki ta‘sir etuvchi kuchga aylanadi. Bu 
esa O‗zbekistonda fuqarolik jamiyatini barpo etishning ―Kuchli davlatdan 
– kuchli fuqarolik jamiyati sari‖ strategik maqsadining amaliy ifodasidir. 
3
.  2017  yil  3  fevral  kuni  respublika  Prezidentining  ―Mahalla