Ozbek dialektologiyasi Areal lingvistika Mustaqil ish
Til substratlari ta ’sir ini aniqlash. Substrat hokim til yoki
shevaning qoldiqlari b o iib , muayyan hududda hokim til elementlari
qolgan boMadi. Masalan, hozirgi Xorazm shevalarida “Avesto” tilining
substratlarini uchratish mumkin, jumladan, Xorazm (Hvairizm),
Asfandiyor (Spandudota), Bahrom (Varxram). 0 ‘zbek va tojik shevalari
interferensiyasi sharoitida tojik shevalariga xos xususiyatlar shu
shevalarda saqlanib qoladi. Bu substratlar ham izohlar bilan kartalarda aks
ettiriladi. 0 ‘zbekistonda lingvistik geografiyaning rivojlantirilishi.
0 ‘zbekisionda dialektologik atlas yaratish ishi endigina rivojlanmoqda. Bu
sohada Sh. Shoabdurahmonov, A. Jo‘rayev, Q. Muhammadjonov, A.
Shermatov, Y. Ibrohimov, N. Murodovalarning tadqiqotlari mavjud.
Sh.Shoabdurahmonov O'zbekistonda birinchi boMib shevaiar atlasini
yaratishning nazariy qoidalarini ishlab chiqdi. A. Jo‘rayev areal
lingvistikaning nazariy va amaliy asoslarini tadqiq qildi.
Q. Muhammadjonov shimoliy o ‘zbek shevalarini, A. Shermatov Quyi
Qashqadaryo shevalarini, Y. Ibrohimov va Z. Ibrohimovalar Orol bo'yi
o‘zbek shevalarini, N. Murodova Navoiy viloyati shevalarini kartalashtirgan.
T a k ro rla sh uchu n savollar:
1 .Lingvistik geograflya nima?
2.0 ‘zbek shevalari atlasi deganda nimani tushunasiz?
3 .0 ‘zbek shevalari kimlar tomonidan kartalashtirilgan?
T ayanch tu sh u n c h a lar:
A real lingvistika (lingvistik geograflya). <л:
A tlas [Atlas] - sheva, dialekt, lahjalami turli ranglar va shartli
belgilarda yaxlit idrok etish uchun xizmat qiladigan o ‘quv quroli.
Izoglossa [izogloss] - til, sheva faktlarining teng kelish holatlari.
Lingvistik geografiya [linguistic geography, dialect geography] -
o‘zbek shevalarini o‘rganishning bir metodi, shevalardagi til faktlarini
maxsus o‘rganadigan soha. Lingvistik k a rt a [linguistic map] - izoglossalar joylashtirilgan karta.
Til lan dshafti [linguistic landscape] - izoglossalaming joylashish
xususiyatiari. Innovatsiya [innovation] - izoglossalaming tarqalish markazi.