O‘zbek tili va Gumanitar fanlar

Kuchni rivojlantirish. Kuch ko‘paymasa sport mahoratiga yetishib bo‘lmaydi. Harakat tezligi hamda chidamlilik va chaqqonlik ko‘p jihatdan muskullar kuchiga bog‘liq. Bosh miya qobig‘idagi harakatlantiruvchi zonaning nerv to‘qimalaridan chiqadigan nerv impulslari orqa miyaning harakatlantiruvchi nervlari orqali muskullarga kelgandagina muskul kuchi sodir bo‘ladi. Bu, nerv sistemasi funksional imkoniyatlarining hal qiluvchi ahamiyati bor ekanini ko‘rsatadi. Ayniqsa yangi boshlovchi yengil atletikachilarda muskul kuchini rivojlantirish birinchi navbatda o‘z muskullarini boshqara bilish, ularni qisqartira olish va ko‘proq kuch berib kuchlantira olish hisobiga bo‘ladi. muskul kuchi uning fiziologik ko‘ndalang kesimga to‘g‘ri proporsional bo‘lgani uchun, jismoniy mashqlar ta’sirida muskul massasi ortgan sari muskul kuchi ham ko‘paya boradi, shu bilan birga, muskullarda qon aylanish kuchayadi, modda almashinish yaxshilanadi, energiya beradigan moddalar ko‘payadi. Muskul kuchining bu asosiy tomonlari o‘zaro uzviy bog‘liqdir. Biroq mashq va metodlarni muskul masasini ko‘proq oshiradigan yoki nerv to‘qimalarining tegishli funksional imkoniyatlari darajasini oshirib, kuchni namoyon qilishni yaxshilaydigan qilib tanlash mumkin.
Yengil atletikachilar tanasidagi hamma muskullar kuchli, garmonik rivojlangan bo‘lishi kerak. Lekin tana muskulaturasi rivojlanishi darajasiga bo‘lgan talab yengil atetikaning turiga bog‘liqdir. Uloqtiruvchilarga kuchni hammadan ko‘p rivojlantirish kerak bo‘lsa, marafonchilarga hammadan kam kuch kerak. Har qanday yengil atletikachi trenirovkasida albata kuchni rivojlantiruvchi mashqlar ishlatiladi. Lekin asosan yengil atletikaning mazkur turini bajarish uchun eng muhim bo‘lgan atletikaning mazkur turini bajarish uchun eng muhim bo‘lgan muskullar guruhini rivojlantirishga e’tibor beriladi. Anchagina ko‘p muskul kuchi namoyon qila olishni yaxshilash uchun, katta va maksimal kuchlanish metodlari qo‘llaniladi. Bunday mashqlarda yengil atletikaning qaysi turida mumkin qadar ko‘p kuch sarflashni o‘rganib olish maqsadga bo‘lsa, shu turining yoki shu tur elementining koordinatsion strukturasi yaxlitligi saqlab qolinadi. Mashqni qiyinlashtira borish ham bu mashqlarga xos xususiyatdir. Muskullar massasini oshirish uchun, mashqlar to harakat to‘g‘riligi buziladigan darajada muskullar charchaguncha to‘xtovsiz bajariladi. Bunday mashqlar struktura jihatdan, odatda sportchi ixtisos olayotgan yengil atletik turning elementlariga o‘xshaydi. Kuch o‘rtacha yoki katta bo‘lishi kerak.
Kuchni rivojlantirish uchun elementar mashqlardan tortib, to yaxlit yengil atletika turiga qarab har xil dinamik mashqlardan foydalaniladi. Kuchni rivojlantirishda yuk ko‘tarish mashqlari, o‘z vaznidan foydalanib yoki sherigi qarshiligini yengib bajariladigan mashqlar eng ko‘p qo‘l keladi. Og‘irligi 2,5 kg dan ortiq gantellar, 10-15 kg gacha qum bilan to‘ldirilgan xaltalar, 2-5 kg lik to‘ldirma to‘plar, 16 va 32 kg lik toshlar va shtangalar yuk tariqasida xizmat qiladi. Og‘ir yuk bilan, shtanga bilan bajariladigan mashqlar tananing hamma muskullariga, ayniqsa yirik va baquvvat muskul guruhlariga, yengil yuk bilan bajariladigan mashqlar esa ayrim muskul guruhlariga ta’sir qiladi. Atlet ancha og‘ir yuk ko‘tarib mashq bajarayotganda, ba’zan nafas ritmini buzadi yoki butunlay nafas olmay qoladi. To‘g‘ri nafas olishga juda kata e’tibor berish, maksimal og‘irlik bilan qilinadigan mashqlarni bir martagina bajarib, keyigisini boshlash oldindan 2-5 minut vaqt o‘tkazmoq kerak.
Sherigi bilan ko‘tarishib, qarshiligini yengib, tortishib va turtishib bajariladigan mashqlar muskullarga umumiy va tanlangan ta’sir ko‘rsatish imkonini beradi. Bu yerda kuchlilikda va bu kuchdan foydalana olishda musobaqalashayotgan atletlarning irodalari kuchini ko‘rsata olishlarining katta ahamiyati bor. Trenirovkada og‘irlik qo‘shib bajariladigan yengil atletik mashqlardan ham-og‘irroq asboblarni uloqtirish, yelkaga qum to‘ldirgan xalta olib sakrash mashqlari, og‘ir belbog‘ bilan yuqoriga sakrash kabi mashqlardan ham foydalaniladi. Kuch atlet uchun zarur sharoitda yaqin sharoitda taraqqiy etadi. Bu metodni og‘irlashtirilgan asboblar bilan shug‘ullanadigan uluoqtiruvchilar ko‘proq qo‘llaydilar. Lekin og‘irlik qo‘shib bajariladigan mashqlarni boshqa yengil atletikachilar ham muvaffaqiyat bilan qo‘llashlari mumkin. Ilmiy tekshirishlar sakrash mashqlarida og‘irliklardan foydalanganlar sakrovchanligi, unda foydalanmaganlarga nisbatan ko‘proq ortganini ko‘rsatadi. Trenirovkaning tayyorlov davrida yengil atletikachilar og‘ir poyabzal kiyib yoki 5-6 kgli belbog‘ bog‘lab, maxsus mashqlar bajarishlari mumkin.
Og‘irliklar bilan bajariladigan yengil atletika mashqlari yordamida ma’lum muskul guruhlari massasini oshirishgina emas, balki juda katta iroda kuchi namoyish qila bilish qobiliyatini ham tarbiyalash mumkin. Bunday mashqlarni mumkin qadar maksimal tezlikda bajarish kerak. Og‘irliklar bilan bajarilgan yengil atletika mashqlarini xuddi shu mashqlarning og‘irliksiz bajarilishi bilan almashtirib turish kerak. Odatda mashq oldin og‘irliksiz, keyin og‘irlik bilan bajariladi. Yengil atletikachilar tayyorgarligida statik kuchlanish mashqlaridan ham foydalaniladi. Yengil atletikachi, yelkasi bilan past turnikka tiranib yoki juda ham og‘ir shtangani yerdan uzish uchun, yarim bukik oyoqlarini to‘g‘rilashga harakat qilib, mumkin qadar maksimal kuchlanish sarflaydi.