Yorug'lik tezligini o'lchashning laboratoriya usullari. Sinxron aniqlash usuli. Yorug'lik tezligini o'lchash uchun Armand Fizeau (1849) sinxron aniqlash usulini qo'lladi. U N tishli tez aylanadigan diskdan foydalangan . Ular shaffof bo'lmagan sektorlardir. Bu sektorlar (tishlar) o'rtasida yorug'lik manbadan aks ettiruvchi oynaga o'tib, kuzatuvchiga qaytadi.
Aylanishning burchak tezligi shunday tanlanganki, yorug'lik disk orqasidagi oynadan aks etgandan so'ng, qo'shni teshikdan o'tayotganda kuzatuvchining ko'ziga kirdi. Diskdan oynaga va orqaga yorug'lik harakati paytida, kadranni burish burchak hosil qiladi. L masofani, diskning burchak tezligini va yorug'lik paydo bo'ladigan burchak △ ni bilib, yorug'lik tezligini olish mumkin.
Fizeau c = 315300500 km / s ga teng tezlik qiymatini oldi.
Yorug’likning muhitdagi tezligi Istalgan muhitning sindirish ko’rsatkichini n=ifoda bilan ifodalanib, optik muhitda yorug’likning tarqalish tezligi
= ifoda bulan aniqlanadi.
Masalan, yorug’lik tezligi taqriban 3*m/s bo’lsa, yoruglik tezligi suvda
= = 2,25 *m/s ga teng bo’ladi. Chunki suvning sindirish ko’rsatkichi n=1,33 ga teng
Yorug’likning fazaviy va gruppaviy tezligi Ma’lumki, yorug’lik tarqalishida ikki xildagi tezliklar mavjud bo’ladi:
Yorug’likning fazaviy tezigi () , bu tezlik monoxromatik to’lqinlarga xodir.
Yorug’likning gruppaviy tezligi (u), bu tezlik murakkab to’lqinlar harakatiga xosdir.
Bu ikki tezliklar orasidagi bog’lanish quyidagichadir:
u= -
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak yorug'lik tezligini o'lchash uchun ko'p olimlar tajribalar o'tkazishgan.
Aristotel, yorug‘lik nuri bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga bir zumda boradi, deb hisoblagan edi.
Yorug‘lik tezligini tajribada aniqlashga Galiley uringan. Bir-biridan bir necha kilometr uzoqlikda joylashtirilgan ikkita odamning biriga fonus berilgan. Fonusni bir minutga berkitib ochgan odam vaqtni belgilagan. Ikkinchi kuzatuvchi ko‘rgan vaqtini belgilagan. Lekin tajriba muvaffaqiyatsiz tugallangan.
Yorug‘lik tezligini birinchi bor 1676-yilda daniyalik astronom Olaf Ryomer o‘lchashga muvaffaq bo‘ldi. Shundan so‘ng boshqa olimlar ham yorug‘lik tezligini turlicha usulda o‘lchadilar.
Yorug‘lik tezligi juda katta bo‘lib, vakuumda υ=300000km/s ga teng. Tabiatdagi boshqa hech qanday jism yoki zarra bunday tezlikka erisha olmaydi. Yorug‘lik bir muhitdan ikkinchisiga o‘tganda tezligi o‘zgaradi. Masalan, suvda uning tezligi 225 000 km/s bo‘lsa, shishada 200000km/s ga teng. Shunday katta tezlik bilan harakatlangan Quyosh nuri Yerga taxminan 8.3min da yetib keladi deb xulosa qilishgan.
E’tiboringiz uchun
rahmat !
