O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti


-MAVZU: TA’LIM TIZIMLARI VA TA’LIM SIFATINI TADQIQ



Yüklə 1,51 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/59
tarix12.05.2023
ölçüsü1,51 Mb.
#112064
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   59
5 11 2020 бошқарув ўқув қўллама магистир

4-MAVZU: TA’LIM TIZIMLARI VA TA’LIM SIFATINI TADQIQ 
QILISHNING METODOLOGIK ASOSLARI. 


40 
rivojlanish qonuniyatlarini ochish hamda ularni isloh qilish chora-tadbirlarini 
asoslash imkonini beradi. 
Dialektik metod ta’lim sifatini umumdavlat, jamoat va shaxs nuqtai nazaridan 
ko‘rib chiqadi, umumjahon qonuniyatlari va tamoyillarini e’tiborga oladi, ta’lim 
sohasidagi milliy madaniy-tarixiy va ma’naviy-axloqiy an’analar hamda 
qadriyatlarning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga oladi. Bundan tashqari, 
«ta’lim sifati» ham umuman, ham ayrim jihatlari bo‘yicha doimiy «taftish» 
qilinadigan va to‘g‘rilab boriladigan dinamik hodisa sifatida ko‘rib chiqiladi. 
Bunda ta’lim sifatining muhim hususiyatlarini birlikda, o‘zaro ta’sirda, o‘zaro 
bog‘liqlikda va rivojlanishda tahlil qilish ko‘zda tutiladi. 
Tadqiqotning xususiy metodologik darajasi ular asosida tadqiq qilinadigan 
metodologik tamoyillar yig‘indisidan iborat. Bular tizimli-tarkibiy tahlil, 
kompleks, dasturiy-maqsadli, shaxsiy-faoliyatli yondashuvlar, nazariya va 
amaliyot, ong va faoliyat birligi tamoyillari va boshqalardir. 
Tizimli-tarkibiy tahlil dastlab XX asrda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi 
misolida ishlab chiqilgan. O‘shanda tayyor metodologiya ishlab chiqilmagan 
edi, biroq u yaxlit o‘rganishda tizimli-tarkibiy tahlil imkoniyatlari va 
istiqbollarini ko‘rsatdi. Keyinchalik ijtimoiy-falsafiy, psixologik va pedagogik 
muammolarni ishlab chiqishda ushbu tamoyil tobora keng qo‘llanilmoqda. 
Ta’limni tizim sifatida jamiyat tuzilmasidan ajralgan holda ko‘rish imkonini 
beruvchi mezon uning aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Tizimli yondashuvda 
ko‘zda tutilgan maqsadli tahlil ta’limni ijtimoiy-iqtisodiy, demografik, siyosiy 
va boshqa jarayonlar bilan aloqalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish imkonini 
beradi. Ta’limning har bir tarkibiy qismi ham ana shu aloqaning muayyan 
jihatini aks ettirgan holda, aniq yo‘nalishdagi maqsadga ega. Masalan, ta’lim 
sifati, ta’lim tizimining tarkibiy-mazmunli qismi sifatida davlat, jamiyat, 
shaxsning (ijtimoiy-shaxs buyurtmasi) maqsadli ko‘rsatmalari va qadriyatlar 
bilan bog‘liq yo‘nalishlari, fan, texnika, madaniyat, texnologiyalarning 


41 
taraqqiyot darajasi, shuningdek tizimning tegishli tarzda kadrlar hamda resurslar 
ta’minlanishi bilan belgilanadi. 
Ijtimoiy tizimni o‘rganishda «hamma narsa hamma narsadan iborat» tamoyili 
maqbuldir. Murakkab tizimning tarkibiy unsurlarga bo‘linishi ijtimoiy hodisalar 
va jarayonlarni tadqiq qilishning eng to‘g‘ri usulidir. 
Tizimli — tarkibiy ta’lilning qo‘llanilishi quyidagilarni nazarda tutadi. 
1. Ta’lim sifatini o‘zaro ta’sirda bo‘lgan tarkibiy qismlardan tashkil topgan 
yaxlit masala sifatida ko‘rib chiqish. Shu boisdan, ta’lim sifati muayyan 
bog‘liqlikda bo‘lgan qator tarkibiy qismlarni birlashtiruvchi yaxlit tizim sifatida 
ta’lil qilinadi. 
2. Ta’lim sifatini o‘rganishda asosiy e’tibor tarkibiy qismlarning o‘zaro va muhit 
bilan ta’siriga qaratiladi. Bunda ta’lim sifati tarkibiy qismlarining funksional , 
ularning bo‘ysunishini aniqlash zarur. Faqat ana shu o‘zaro ta’sir asosidagina 
birmuncha yuqori darajadagi hal qiluvchi tarkibiy qismlar yanada 
takomillashgan ta’lim sifatining shakllantirilishini ta’minlaydi. Ta’lim sifatining 
tashqi omillar bilan o‘zaro ta’sirini o‘rganish, unga ta’sir etuvchi shart-
sharoitlarni aniqlash hamda aks ettirilayotganning aks ettirilgani uchun 
ahamiyatini har tomonlama va chuqur ochib borish imkonini beradi. 
3. Ta’lim sifatini dinamik holat sifatida ko‘rib chiqish. U ham shaklan, ham 
mazmunan va pirovard (kutilayotgan, maqsadli va haqiqiy) natijaga qarab 
doimiy o‘zgarib turadi. Bu holatlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni aniqlash 
ta’lim sifatini rivojlantirish jarayonini samarali boshqarish imkonini beradi. 
Ta’lim sifati va unga ta’sir ko‘rsatuvchi shart-sharoitlarning asosiy tavsiflarini 
tadqiq qilish rivojlanish istiqbollari haqida fikr yuritish imkonini beradi. Bunday 
yondashuvda uni o‘zgartirish jarayonida ta’lim sifati tarkibi va mazmunidagi 
o‘zgarishlarni o‘rganish imkonini yaratadi. 
Ta’lim tizimiga obyektiv ravishda xos bo‘lgan ta’lim va kasb-hunar 
dasturlarining tegishli tarkibiy qismlarini takomillashtirishga tegishli darajada 
prognozlashtirib 
yondashish 
zarurligini 
anglashda, 
ularning 
aniq 


42 
o‘zlashtirilishini ta’minlashda, shuningdek, tegishli pedagogik tizimga 
singdirilgan ilmiy bilimlarning bashoratli yo‘nalishi sharoitida hisobga olinishi 
mumkin. Aynan shu boisdan ham, uzluksiz ta’lim va pedagogika fani sohasida 
ijtimoiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy-tarixiy, etnopsixologik va boshqa 
turdagi prognoz qilish natijalarini majburiy tartibda integratsiyalashni ko‘zda 
tutuvchi uzluksiz ta’limning yaxlit tizimini rivojlantirishni prognozlashga tizimli 
yondashish dolzarb ahamiyat kasb etadi. 
Ta’lim sohasida istiqbolni ko‘zlab rejalashtirish masalalarini eng muhim 
muammolar qatoriga qo‘shayotgan taniqli olimlar, pedagoglar va ta’lim 
tashkilotchilarining aksariyat ishlarida ushbu g‘oya qat’iy ta’kidlab o‘tilmoqda. 
Ammo vazifa ta’lim sohasidagi bilish tadqiqotlarning zarurligini anglab 
еtishdan respublikada ta’lim tizimini rivojlantirish uchun amalda aniq 
ifodalangan ijtimoiy buyurtmani amalga oshirish imkonini beruvchi 
tadqiqotlarning o‘ziga o‘tishdan iboratdir. Bunda ta’limni pedagogik bilish bilan 
bog‘liq ishlarda istiqbolda ta’lim iqtisodiyotining bilish muammolariga, 
masalan, istiqbolli miqdoriy sohalari, ya’ni pedagogik kadrlarga, malakali 
ishchilar va mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojni aniqlashga, turli xildagi ta’lim 
tashkilotlarining tegishli miqdori va iqtisosini bashorat qilishga, ularni oqilona 
joylashtirishga, ilmiy-pedagogik tadqiqotlar mavzusini istiqbolli rejalashtirishga, 
ta’lim tizimining ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini aniqlashtirishga katta e’tibor 
beriladi. Xususan, uzluksiz ta’limning turli darajalardagi maqsadlarini, ta’lim 
sifatini, uning mazmunini, usullari, o‘quv-tarbiyaviy faoliyat vositalari va 
tashkiliy shakllarini bilish, asoslash bilan bog‘liq pedagogik va didaktik 
muammolar hamon еtarlicha ishlab chiqilmayapti. Uzluksiz ta’lim tizimini 
rivojlantirishni 
bashorat 
qilishning 
asosiy 
metodologik 
va 
nazariy 
muammolariga oid mavzular doirasi juda kengdir. 
Avvalo, pedagogik bilishning real ilmiy maqomini hamda bilimlarning ushbu 
tarmog‘i qamrab oladigan o‘sha fan sohasini aniqlash, pedagogik bilish
mumkin bo‘lgan obyektlarni va asosiy yo‘nalishlarni ko‘rsatish zarur. Shundan 


43 
so‘ng, prognozlash obyektlari va konkret shart-sharoitlarning o‘ziga xos 
xususiyatini hisobga olgan holda, ta’lim sohasida tashxisli tadqiqotlarni tashkil 
etishga nisbatan yondashuvlarni belgilovchi metodologik tamoyillar tizimini 
asoslash lozim. Bunda bilish, ishonchli axborot olishni va uning to‘g‘riligini 
ta’minlaydigan muayyan tadqiqot usullarini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
Bugungi kunda pedagogik bilish nazariyasi va amaliyotining dastlabki 
bosqichida O‘zbekistonda uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirishga oid turli bilish 
loyihalarni ko‘rib chiqish emas (va holanki, ularni bilib olish jarayonlari bayon 
qilinmagan holda bunga urinishlar bo‘lgan), balki shunga o‘xshash loyihalarni 
isbotlanganlik darajasini oshirish vositalari va usullarini izlash muhim o‘rin 
tutadi. Shu bois yagona pedagogika fani pedagogik bilish, yangi yo‘nalishni, 
ya’ni barcha bo‘g‘inlarda uzluksiz ta’limning yaxlit, murakkab va dinamik 
tizimini rivojlantirish alohida ahamiyat kasb etmoqda. 
Bashoratli tadqiqotlarning birinchi galdagi vazifalarini hal qilishga va shu bilan 
birga, ana shunday tadqiqotlarni samaraliroq o‘tkazish uchun muayyan 
metodologik yo‘nalishlarni belgilab olishga diqqat-e’tiborni qaratish imkonini 
beradigan umumlashtirilgan, tartibga solingan obyektlarni aniqlash muhim. 

Yüklə 1,51 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2025
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin