O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyаlari universiteti farg’ona filiali

Termoelektronemissiya, Richardsoneffekti— oʻtkazgichlar, qattiqvabaʼzansuyuqjismlardanissiklikenergiyasitaʼsiridaelektronlarningvakuumyokiboshqamuxitlargachikishhodisasi. Buhodisavakuumdatozametallar (W, Mo, Ta) dan 2000—2500 K tradavamurakkabyarimutkazgichlikatodlardan 1000 K tradakuzatiladi. Elektronlarjismsirti (emitter) dantashqarigachiqishiuchunjismchegarasidagipotensialtoʻsiqniyengishizarur; pasttralardabutoʻsiqniyengaolmaydi. Metallqizdirilgandaelektronlarningkinetikenergiyasiortib, sirtdanoʻtib, sirtatrofidafazoviyzaryadhosilqiladi. FazoviyzaryadningelektrmaydoniTermoelektronemissiyajarayoninisusaytiradi. Buningoldiniolishuchunfazoviyzaryaddanmaʼlummasofadaelektrod (anod)gamusbatpotensialberilib, fazoviyzaryadtortibolinadi, yaʼnitermoelektrontokhosilqilinadi. Termoelektrontok emitter — katodxossasiga, anodkuchlanishigavatragabogʻliq. TermoelektronemissiyatokiningmaksimaltoʻyinishqiymatiningkuchlanishgabogʻlikligiChayld — Lengmyurformulasibilanifodalanadi. Termoelektronemissiyakoʻpginaelektrovakuumasboblarva ion asboblarishlashiningasosihisoblanadi. Unidastlab 1900—01 yillarda O.U. Richardson oʻrgangan. Richardson — Deshmanformulasiyarimoʻtkazgichliemitterlaruchun ham oʻrinli, ammo bundaTermoelektronemissiyahodisasiningmohiyatimetallarnikidanfarqqiladi. Termoelektronemissiyakatodlarishlabchiqarish, elektrovakuumvagazrazryaqurilmalarningasosinitashkiletadi.
Termoelektronemmissiya
Qizdirilganmetalldanelektronlarningajralibchiqishhodisasinitermoelektronemissiyahodisasidebaytiladi.Termoelektronemissiyadebqizdirilgankatoddanelektronlarningsochilishjarayonigaaytiladi.Termoelektronemissiya,Richardsoneffeti-o’tkazgichlar,qattiqvaba’zansuyuqjismlardanissiqlikenergiyasita’siridaelektronlarningvakuumyokiboshqamuhitlargachiqishhodisasi.Buhodisavakuumdatozametellar (W,Mo,Ta)dan 2000-2500K tradavamurakkabyarimo’tkazgichlikatodlardan 1000K tradakuzatiladi.
Elektronlarmetalldantashqarigachiqishiuchun A=e*u chiqishishinibajarishibajarishishart.Elektronlarnimetallardanajralibchiqishuchunbajarishkerakbo’lganishgachiqishishideyiladi.Chiqishishiquyidagichatopiladi.
A=e*(φ1-φ2)
Elektronlar jismsirti (emitter)dan tashqariga chiqishi uchun jism chegaradagi potensial to’siqni yengishi zarur; pasttradarda bu to’siqni yenga olmaydi.Metall qizdirilganda elektronlarning kinetik energiyasi ortib sirtdan o’tib sirt atrofida fazoviy zaryad hosil qiladi.Fazoviy zaryadning elektrmaydoni Termoelektronemmissiya jarayonini susaytiradi.
Buning oldini olish uchun fazoviy zaryaddan ma’lum masafoda elektrod(anod)ga musbat potesial berilib fazoviy zaryad tortib olinadi,ya’ni termoelektron tok hosil qilinadi.Termoelektrontokemitter –katod xossasiga anod kuchlanishiga vatraga bog’liq.Termoelektronemmissiya ko’pgina elektr va kumasboblar va ion asboblar ishlashining asosi hisoblanadi.
Buning oldini olish uchun fazoviy zaryaddan ma’lum masofada elektrod(anod)ga musbat potensial berilib fazoviy zaryad tortib olinadi, ya’ni termoelektrontok hosil qilinadi.Termoelektronemmissiya hodisasining mohiyati metallarnikidan farq qiladi.Termoelektronemissiya katodlarishlabchiqarish,elektr va kum va gazrazryad qurilmaning asosini tashkil etadi.Yuqori temperaturadagi metallardan elektronlarning ajralib chiqish hodisasiga termoelektronemmissiya deyiladi.
XULOSA
Termoelektronemissiya hodisasi hozirgi zamon elektrotexnikasi va radio texnikasi katta rol o`ynaydi. Kinotronlar,kuchaytirgich lampalar va shukabilarning ishlashi termoelektronemisiya hodisasiga asoslangandir.Bu mavzuni yoritib anashunday qiziq va muhim ma’lumotlarga ega bo`ldim.Termoelektronemissiya mavzusi hayotda juda ko`p ishlatiladi.Uni dastlab 1900-1901 yillardaO.U.Richardson o’rgangan. Richardson – Deshman formulasi yarimo’tkazgichli emitterlar uchun ham o’rinli ammo bunda Termoelektronemissiya hodisasining mohiyati metallarnikidan farq qiladi.Termoelektronemissiya katodlar ishlab chiqarish elektro vakuum va gazrazryad qurilmaning asosini tashkil etadi.
FOYDALANILGAN ADABYOTLAR
Ad.: Dobretsov L. N., Gomoyunova M. V., Emissionnayaelektronika, M., 1966; Fomenko B. C., Emissionnыye svoystvamaterialov, Kiyev, 1970; Nikonov V. P., Oksidnыy katod, M., 1979.