О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Subyektlar
Obyektlar A xbor ot oqi m i 48-rasm. Ma’lumot ishonchligini ta’minlash uchun axborot oqimini boshqarish 3.4.4. Foydalanishni boshqarishning RBAC usuli RBAC usulida foydalanishni boshqarishning asosiy g’oyasi tizimning ishlash prinsipini tashkilotda kadrlar vazifasini haqiqiy ajratilishiga maksimal darajada yaqinlashtirishdir. RBAC usuli foydalanuvchini axborotga ruxsatini boshqarish uning tizimdagi harakat xiliga asoslanadi. Ushbu usuldan foydalanish tizimdagi rollarni aniqlashni nazarda tutadi. Rol tushunchasini muayyan faoliyat turi bilan bog’liq harakatlar va majburiyatlar to’plami sifatida qarish mumkin. Shunday qilib, har bir obyekt uchun har bir foydalanuvchini foydalanish ruxsatini belgilash o’rniga, rol uchun obyektlardan foydalanish ruxsatini ko’rsatish yetarli. Bunda, foydalanuvchilar o’z navbatida o’zlarining rollarini ko’rsatishadi. Biror rolni bajaruvchi foydalanuvchi rol uchun belgilangan foydalanish huquqiga ega bo’ladi. Umuman olganda, foydalanuvchi turli vaziyatlarda turli rollarni bajarishi mumkin. Xuddi shu rolni ba’zida bir nechta foydalanuvchilar bir vaqtning o’zidan ishlatishlari mumkin. Ba’zi tizimlarda foydalanuvchiga bir vaqtning o’zida bir 123 nechta rollarni bajarishga ruxsat berilsa, boshqalarida har qanday vaqtda bir-biriga zid bo’lmagan bir yoki bir nechta rollarga cheklov mavjud bo’lishi mumkin. RBAC usulining asosiy afzalliklari quyidagilar: 1. Ma’murlashning osonligi. Foydalanishlarni boshqarishning klassik modellarida obyekt bo’yicha muayan amallarni bajarish huquqlari har bir foydalanuvchi yoki foydalanuvchilar guruhi uchun ro’yxatga olingan bo’ladi. Rolli modelda rol va foydalanuvchi tushunchalarini ajratish vazifani ikki qismga ajratish imkonini beradi: foydalanuvchi rolini aniqlash va rol uchun obyektga bo’lgan ruxsatni aniqlash. Ushbu yondashuv boshqaruv jarayonini foydalanuvchini javobgarlik sohasini o’zgartirganda undan eski rolni olib tashlash va yangi vazifasiga mos kelidagan rolni berishning o’zi kifoya qilgani bois sezilarli darajada soddalashtiradi. Agar foydalanish huquqi bevosita foydalanuvchi va obyektlar o’rtasida aniqlansa, mazkur muolaja yangi foydalanuvchi huquqlarini qayta tayinlashi uchun ko’p harakatlarni talab qiladi. 2. Rollar iyerarxiyasi. Rollarning haqiqiy iyerarxiyasini yaratish orqali real biznes jarayonlarini aks ettiruvchi rollar tizimini yaratish mumkin. Har bir rol o’z imtiyozlari bilan bir qatorda boshqa rollarning imtiyozlariga ega bo’lishi mumkin. Ushbu yondashuv tizimni boshqarishni sezilarli darajada osonlashtiradi. 3. Eng kam imtiyoz prinsipi. Rolli model foydalanuvchiga tizimda kerakli vazifalarni bajarishga imkon beruvchi eng kichik rol bilan ro’yxatdan o’tish imkonini beradi. Ko’plab rollarga ega foydalanuvchilar aniq bir vazifani bajarishi uchun o’zining barcha imtiyozlaridan foydalanishi har doim ham talab etilmaydi. Eng kam imtiyoz prinsipi tizimdagi ma’lumotlarning ishonchligini ta’minlash uchun juda muhimdir. Bu foydalanuvchiga imkoniyatlari orasidan faqat muayan vazifani bajarishi uchun kerak bo’lganini berilishini talab etadi. Buning uchun rol maqsadini aniqlash, uni bajarish uchun zarur bo’lgan imtiyozlarni to’plash va bu asosida foydalanuvchi imtiyozlarini cheklash talab etiladi. Joriy vazifani bajarish uchun talab qilinmaydigan foydalanuvchi imtiyozlarini rad etish tizimning xavfsizlik siyosatini buzilishidan saqlaydi. 124 4. Majburiyatlarni ajratish. Tizimda foydalanishlarni boshqarishning yana bir muhim prinsiplaridan biri bu – vazifalarni taqsimlashdir. Firibgarlikni oldini olish uchun bir shaxs tomonidan ko’plab vazifalarni bajarish talab etilmaydigan holatlar amalda yetarlicha mavjud. Bunga misol sifatida bir kishi tomonidan to’lov ma’lumotini yaratish va uni tasdiqlashni olish mumkin. Shubhasiz, bu amallarni bir shaxs bajara olmaydi. Rollarga asoslangan usul esa ushbu muammoni maksimal darajada osonlik bilan hal qilishga yordam beradi. Rasmiy ko’rinishda RBAC usulini quyidagicha tasvirlash mumkin (49-rasm): Foydalanu vchi Роллар Imtiyozlar Ma’mur roli Ma’mur imtiyoz lari Cheklov Seans Rollar ierarxiyasi Foydalanuvchiga berilgan rol Berilgan imtiyoz Foydalanuvchiga berilgan rol Berilgan imtiyoz 49-rasm. RBAC modeli Model quyidagi mazmunga ega: foydalanuvchilar, rollar va imtiyozlar. Foydalanuvchi sifatida inson yoki uning nomidan ish ko’ruvchi dastur bo’lishi mumkin. Rol foydalanuvchini tashkilotda faoliyat turi bo’lsa, imtiyoz esa tizimning bir yoki bir nechta obyektlaridan foydalanish uchun aniqlangan ruxsat. Diagrammadagi “rollarni foydalanuvchilarga tayinlash” va “imtiyozlarni tayinlash” munosabati ko’pga-ko’p turga tegishli. Ya’ni, foydalanuvchi bir nechta 125 rollarga ega bo’lishi va bir nechta foydalanuvchi bir rolda bo’lishi mumkin. Shunga o’xshash, bir qancha imtiyozlar bitta ro’lga tegishli yoki bir nechta rollar bitta imtiyozga ega bo’lishi mumkin. Shuningdek, ushbu modelda xususiy buyurtma qilingan to’plam – rollar iyerarxiyasi mavjud. Ushbu to’plamda 𝑥𝑥 va 𝑦𝑦 rollar uchun 𝑥𝑥 > 𝑦𝑦 a’zolik aloqasi 𝑥𝑥 rol 𝑦𝑦 rol imtiyozlarini meros qilib olganini anglatadi. Seans foydalanuvchini ko’p rollarda o’z ichiga oladi. Bunda, foydalanuvchi bir qancha vazifani bajarish uchun seansni faollashtiradi. Shu nuqtada tizim foydalanuvchidan vazifani bajarish uchun talab qilinadigan rollarni va imtiyozlarni aniqlab, qolganlarini taqiqlashi mumkin. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|