O’zbekiston Respublikasi mustaqilligining qo’lga kiritilishi Mustaqillik Deklaratsiyasining qabul qilinishi

Prezidentlik institutining shakllanishi. O‘zbekiston mustaqillikka
erishgandan keyin davlat boshqaruvining yangi, zamonaviy va samarali
tizimi – Prezidentlik boshqaruvi shaklini rivojlantirishga kirishildi.
1990-yil 24-martda O‘zbekiston Respublikasida prezidentlik institutining
vujudga kelishi mamlakatimiz milliy davlatchiligining rivojlanishida
mutlaqo yangi bosqichni boshlab berdi. 1990-yil 1-noyabrda qabul qilingan
O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasida ijroiya va
boshqaruv hokimiyatining tuzilishini takomillashtirish hamda O‘zbekiston
SSR Konstitutsiyasi (Asosiy Qonuni)ga o‘zgartirish va qo‘shimchalar
kiritish to‘g‘risida»gi Qonuni bilan davlat boshqaruvining uyg‘un tizimini
yaratish, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va
sud hokimiyatini bir-biridan qat’iy farqlab
qo‘yish muhim ekanligini hisobga olib, prezidentlik
hokimiyati bilan Ministrlar Sovetining
ijroiya-boshqaruv hokimiyati qo‘shib yuborildi.
O‘zbekiston Respublikasi Ministrlar Soveti
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
Vazirlar Mahkamasiga aylantirildi. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti ayni vaqtda Vazirlar
Mahkamasining Raisi bo‘lishi, O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining va O‘zbekiston
Respublikasi Ministrlar Sovetining apparati
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
bitta apparatga birlashtirilishi belgilandi.
Mazkur qonun mamlakatimizda davlat bosh-qaruv shakli – prezidentlik
respublikasiga asosla-nishini mustahkamlab qo‘ydi. Prezidentlik instituti
ta’sis etilganidan so‘ng davlatimizda keng qamrovli islohotlar boshlandi.
1991-yil 18-noyabrda mamlakatimizda prezidentlik saylovlarini tartibga
soluvchi «O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida»gi Qonun
qabul qilindi. Shu asosda, 1991-yil 29-dekabrda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentligiga muqobillik asosida saylov bo‘lib o‘tdi.
Oliy lavozimga ikki nomzod – O‘zbekiston Xalq Demokratik partiyasi
va O‘zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi nomzodi Islom Karimov
va «Erk» Demokratik partiyasi vakili Saloy Madaminov (Muhammad Solih)
nomzodi qo‘yildi. Saylovlar yakuniga ko‘ra ovoz berishda qatnashganlarning
86 foizi Islom Karimov nomzodini, 12,3% esa Saloy Madaminov nomzodini
yoqlab ovoz berdi. 1995-yil 26-martda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
qaroriga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolat muddatini
1997-yildan 2000-yilgacha uzaytirish masalasi bo‘yicha umumxalq referendumi
bo‘lib o‘tdi. 2000-yil 9-yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
saylovi o‘tkazildi. Islom Karimov O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentligiga muqobillik asosida o‘tkazilgan saylovda O‘zbekiston Prezidenti
etib saylandi. 2002-yil 27-yanvarda bo‘lib o‘tgan referendumda
prezidentlik lavozimi vakolati 5 yildan 7 yilga uzaytirildi. 2007-yil 23-dekabrda
bo‘lib o‘tgan saylovda 88,1 foiz ovoz bilan Islom Karimov 7 yilga
1991-y. Prezidentlikka
nomzodlar.
saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolat muddati 2015-yil
dekabrda tugashi munosabati bilan Prezidentlik lavozimiga saylov o‘tkazildi.
2015-yil 29-mart kungi prezident saylovida Islom Karimov 90,39 foiz
ovoz bilan g‘alaba qildi.
2016-yil 2-sentabrda Islom Karimov og‘ir xastalik tufayli vafot etdi.
Shu munosabat bilan navbatdan tashqari umumxalq prezidentlik saylovlari
o‘tkazildi. 2016-yil 4-dekabrda O‘zbekiston Konstitutsiyasi va «O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risidagi»gi qonunga muvofi q,
muqobil-lik va sog‘lom raqobat asosida Prezidentlik saylovi o‘tkazildi. Unda
88,61 % ovoz bilan Bosh vazir Shavkat Mirziyoyev prezident etib saylandi.
1. 1990 yil 24-mart 1991 yil29-dekabr KPSS2. 1991 yil29-dekabr
2000 yil9-yanvar X D P3. 2000 yil 9-yanvar 2007 yil
22-dekabr F D P4. 2007 yil22-dekabr2015 yil
10-aprel O‘ZLIDEP5. 2015 yil 10-aprel 2016 yil
2-sentabr O‘ZLIDEPv.b.2016 yil8-sentabr2016 yil
4-dekabr O‘ZLIDEP1 2016 yil14-dekabr
hozirgi kungaqadar O‘ZLIDEP
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi. Mustaqillik qo‘lga kiritilgan
dastlabki kunlardayoq O‘zbekistonda demokratiyani taraqqiy toptirish uchun
O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining binosi.
hozirgi zamon jahon standartlariga javob bera oladigan samarali va ishchan
parlamentni shakllantirish zarurati yuzaga keldi.
Demokratik tamoyillar va O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining
uchinchi tamoyili – davlat hokimiyatining uch tarmoqqa bo‘linishi
nuqtayi nazaridan O‘zbekiston davlat hokimiyati tizimi qonun chiqaruvchi,
ijro etuvchi va sud hokimiyatlariga bo‘linishi qonunlashtirildi.
Uch hokimiyatdan har biri faoliyatda
mustaqil bo‘lib, ayni vaqtda bir-biri
bilan chambarchas bog‘liqdir. Prezident
har uchala hokimiyat faoliyatini muvofiqlashtiruvchi
mustaqil organ hisoblanadi.
Parlamentarizmning rivojlanishi bosqichma-
bosqich amalga oshirib borildi.
O‘zbek parlamentarizmi tarixiga nazar
solsak, 1990–1994-yillarda mamlakatimiz parlamenti Oliy Kengash nomi
bilan atalib, 150 deputatdan iborat edi. 1995–2004-yillarda Oliy Majlis nomi
bilan atalgan 250 deputatdan iborat bir palatali parlament shakllantirildi. Bir
mandatli hududiy saylov okruglaridan saylangan deputatlar tarkibida Xalq
demokratik partiyasidan, «Adolat» sotsial-demokratik partiyasidan, «Vatan
taraqqiyoti» partiyasidan, «Milliy tiklanish» partiyasidan deputatlar bo‘lib, ilk
bor parlament fraksiyalari tashkil etildi.
2005-yildan boshlab mamlakatimiz tarixida ilk bor O‘zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi ikki palatadan – Qonunchilik palatasi (quyi
palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat tarzda ish boshladi. Bu 2002-
yil 27-yanvarda o‘tkazilgan referendum va shu asosda qabul qilingan
«O‘zbekiston Res-publikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida» va
«O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi
to‘g‘risida»gi Konstitutsiyaviy Qonunlar asosida amalga oshirildi.
Parlamentda 250 kishi, jumladan, Quyi palata – Qonunchilik palatasida
150 deputat, Senatda 100 nafar senator faoliyat ko‘rsatadi. Senatga Qoraqalpog‘
iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan 6 nafardan,
jami 84 kishi saylanadi. Prezident tomonidan tayinlanadigan 16 nafar elyurtda
obro‘-e’tibor qozongan kishilar Senatning a’zosi bo‘lishadi.