O’zbekiston respublikasi оliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi тоshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1-rasm. O’zbekiston tashqi savdo aylanmasi hajmi²
2022- yilning yanvar-noyabr oylari yakuni bilan respublikaning tashqi savdo aylanmasi (matnda TSA) 44 947,6 mln. AQSH dollarini tashkil etib, 2021- yilga nisbatan 6 840,7 mln. AQSH dollariga yoki 18,0 % ga koʻpaydi.
Kapitalistik integratsiya jarayonlarining rivojlanishi rivojlangan kapitalistik mamlakatlar guruhlarining kelishilgan harakatlari yordamida amalga oshiriladigan o'ziga xos "jamoaviy" protektsionizmning paydo bo'lishiga olib keldi. Bunga "umumiy bozor"mamlakatlarining tashqi savdo siyosati misol bo'la oladi. Zamonaviy protektsionizmning o'ziga xos xususiyati kapitalistik davlatlarning savdo siyosatini dunyoda mavjud bo'lgan yangi vaziyatga moslashtirishdir.
Rivojlanayotgan mamlakatlarning protektsionizmi tubdan farq qiladi. Ularning tashqi iqtisodiy siyosati milliy iqtisodiyotning rivojlanayotgan tarmoqlarini imperialistik kuchlar tomonidan kengayishdan himoya qilishga qaratilgan. Ushbu protektsionizm yosh suveren davlatlarning iqtisodiy mustaqilligiga erishishga yordam beradi.
Frithrederstvo (eng. erkin savdo-erkin savdo)-iqtisodiy nazariya, siyosat va iqtisodiy amaliyotda savdo erkinligi va davlatning jamiyatning xususiy-tadbirkorlik sohasiga aralashmasligini e'lon qiladigan yo'nalish.³
Amalda, savdo erkinligi odatda yuqori eksport va import bojlari, shuningdek, ba'zi tovarlarni import qilish kvotalari va ba'zi tovarlarni mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun subsidiyalar kabi savdo-sotiqda monetar bo'lmagan cheklovlar yo'qligini anglatadi. Erkin savdo tarafdorlari Liberal partiyalar va oqimlar; raqiblarga ko'plab chap partiyalar va harakatlar (sotsialistlar va kommunistlar), inson huquqlari va atrof-muhit himoyachilari va kasaba uyushmalari kiradi.
Savdoning dastlabki nazariyalaridan biri XVI asrda Evropada paydo bo'lgan merkantilizm edi. 18 - asrda protektsionizm Adam Smitning asarlarida qattiq tanqid qilindi, uning ta'limotini erkin savdoning nazariy asosi deb hisoblash mumkin. 19 - asrda Smitning qarashlari Devid Rikardoning asarlarida yanada rivojlangan.
"Erkin savdo" ni rivojlantirishning asosiy sharti 18-asrdarivojlangan davlatlar (Angliya, Frantsiya, bundan keyin AQSh) tomonidan iqtisodiyotga olib kirilgan ortiqcha kapitalni sotish, pulning qadrsizlanishiga, inflyatsiyaga yo'l qo'ymaslik, shuningdek ishlab chiqarilgan tovarlarni ishtirokchi mamlakatlar va koloniyalarga eksport qilish zarurati edi.
Azal-azaldan davlatning kuchi uning boyliklari bilan oʻlchangan. Davlatning iqtisodiy qudrati koʻp jihatdan xalqaro savdoga bogʻliq. Shu bois alohida milliy iqtisod uchun xalqaro savdoda qanday ishtirok etish maʼqul ekani haqida bahslar hali ham davom etmoqda.