O'zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI

KURS ISHI

MAVZU

Bajardi:
Qabul qildi:
Guruh
Guliston-2023
Darhaqiqat, milliy ma'naviyatimizning ajralmas qismi til ma'navuyati sanaladi. vatandoshlarimiz qadimdanoq tilimizning fonetik, leksikm so'z yasalishi, girammatikasiga Oid noyob asarlar yozib qoldirganlaridan xabardormiz. Bugungi kunda olimlarimiz tilimizning yangi-yangi qirralarini, tilimizning o'zga sifatlaridan kelib chiqqan holda, yoritmoqdalar. Biz yoshlar ham tilimiz ma'naviyati taraqqiyoti uchun hissa qo'shish yuksak burchimiz ekanligini yaxshi anglab yetayapmiz. Shuning uchun ham tilimiz grammatikasida muhim o'rin tutgan fe'l, aniqrog'i uning garammatik kategoriyalaridan biri bo'lgan o'zgalovchi
aniqrog'i uning garammatik kategoriyalaridan biri bo'lgan o'zgalovchi kategoriyasi shakllarining badiiy matndagi o'ziga xos jihatlari, shakl yasovchilarining aniq bir asarda qo'llanilishdagi faolligi va nofaolligi, bu shakllarning badiiy matnda tutgan o'rni kabi masalalarni yoritishni maqsad qildik.Demak, bitiruv malakaviy ishimiz uchun tanlangan mavzumiz til ma'naviyati taraqqiyoti uchun hissa qo'shadigan dolzarb mavzulardan biri hisoblanadi.Tilimiz garammatikasi, aniqrog'i morfologiyasi haqida fikr yuritilgan darslik, qo'llanma, monografiya va akademik grammatikalarda fe'lning funksional shakllari kabi atamalar bilan yuritib, ularga xos garammatik xususiyatlar nazariy va amaliy jihatdan yoritib kelinardi. Mustaqillik yillarida tadqiqotchi-tilshunoslardan bir qismi bu mavzuni "Fe'lning o'zgalovchi kategoriyasi" degan nom ostida tadqiq etishib, uni alohida qarammatik
kategoriya ekanligini isbotladilar. Darhaqiqat, bu ishlar o'zbek adabiy tili doirasida olib borildi. Ammo bu mavzu aniq bir badiiy matn asosidalisoniy tadqiq etilgan emas. Shuning uchun biz o'z mavzumizni "Fe'lning o^Jzgalovchi kategoriyasi (Tohir Malikning "Talvasa" romani asosida)" deb nomlab, o'zgalovchi kategoriya tushunchasi, tadqiqi tarixi, ravishdosh, sifatdosh, harakat nomlari shakllari ko'rsatgichlari ifodalagan grammatik ma'nolari, shakl yasovchi ko'rsatgichlarning faol va nofaol turlarini belgilash, Grammatik kategoriya bo'lish jihatlarini matn asosida ochish kabilarni, imkoniyatimiz doirasida, lisoniy tahlil qilishni niyat etdik.
O'zgalovchi kategoriyasi haqida umurniy ma'lumot. Fe'lga xos shunday grammatik shakllar borki. ular fe'lni kesimlikdan boshqa turkumga [-(i)bl, l-gachl, l-gunchal, l-ganchal, l-gandal, l-ganil, l-may/masdanl shakllari ravishga, l-ganl, I-ayotganl, (-adigan/ydiganl sifatga, f-moql, I-ishl, l-uv] ołga) xos vazifalałga moslaydi. Shunga ko'ra, ular uch guruh — ravishdosh, sifatdosh va harakat nomi shakllariga ajratiladi, Bu shakllar fe"lga nutqda o'zga turkum xossalarini •yopishtiłganligi. uchun bir butun hołda o 'zgalovchi karegoriyasi atamasi bilan nomlanadi.
Ma'lumki, o'zgalovchi, garchi bunga o'zbek tili qurilishida yetarli asos va ehtiyoj bo'lishiga qaramay, alohida kategoriya sifatida ajratilmagan. Biroq ularning tarkibiy qismlari, ichki shakllari bo•lgan ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi ayrim manbalarda kategoriya sifatida qaraladi. Shuning uchun turkiyshunoslikda "harakat nomi kategoriyasi•, €sifatdosh kategoriyasi•, cravishdosh kategoriyasi• kabi atamani uchratish mumkin. Haqiqatan ham, o'z.galovchining turlari bo'lgan bu âkategoriya•lar ma'lum bir umumiy ma'no (ravishdoshda efe'lni fe'lga bog•łash va unga ravishlik xususiyatini berish», sifatdoshda •fe'lni ołga bog'lash va unga sifatlik xususiyatini berish•, harakat
nomida afe'lga otlik sintaktik va semantik xususiyatlarini berish.) va ularning parchalanishini ko'ramiz. Chunki an'anada grammatik kategoriya •ikki yoki undan ortiq. o'zaro zidlanuvchi, bir-birini taqozo va o'z o•rnida, inkor qiluvchi, bir grammatik ma'no tagida birlashadigan grammatik shakllar tizimi• sifatida ta'riflab kelindi. Bu ta'rifga muvofiq, boshqa kategoriyalar shakllari kabi harakat nomining kamida uchta (I-moql, (-ishl, 1-uvl), sifatdoshning ba'zan uch, ba'zan besh (I-ganl, 1-ayotganl, 1-adiganl, 1-uvchil, 1-ar)l, ravishdoshning Oltita ([-ibl, 1-a/yl, I-gachl, I-gunchal, I-ganŕl, I-gachl) shakli ajratiladi, Xo•sh, bular haqiqatan ham tom ma'noda harakat nomi, sifatdosh, ravishdosh shakllarimi? Buning uchun ular faqat shu turlarga xos UGMni xususiylashtirish, juz'iylashtirish lozim. Masalan, harakat nomi shakllari alohida ko'rinishlarda uning eot turkumiga xos bo'lgan sintaktik va ma'noviy vazifalarni bajarish» UG Msini xususiylashtirganda edi, uni alohida kategoriya sifatida ajratish mumkin bo'lur edi, Agar ravishdosh, sifatdosh, harakat nomining tna'noviy va vazifaviy jihatlari o'zlari mansub kategoriyalar (ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi) ning umumiy ma'nosi va sintaktik irnkoniyatiga mansub xususiylashma bo'lmasa, shu bilan biryalikda, o'z mohiyatiga xos xususiyat bilan emas, balki boshqa, kategoriya ma'nolari tajallisi asosida bir-biridan farqlansa, unda ularning alohida kategoriya ekanligi xususida so'z yuritish maqbul emas. Chunonchi, sifatdosh shakllari bir-biridan zamon kategoriyasi ma'nosi asosida farqlansa, demak, qayd qilingan shakllar uning alohida shakli emas, balki bir sifatdoshning zamon kategoriyasi ma'nolari asosida farqlanuvchi ko'rinishi — varianti. Bunday holni ravishdosh shakllarida ham kuzatish mumkin. Chunki ravishdosh shakllarining bir-biridan zamon, tasdiq/inkor, payt, maqsad kabi qator ma'no bilan farqlanishi zamon, tasdiq/inkor, mayl kategoriyalari ma'nosining tajallilanishi evaziga sodir bo'ladi. Bunday holni boshqa kategoriyalarda ham ko'rish mumkin, Masalan, (yozay), (pzgin), (yozsin) kabi so'zshakllardagi grammatik ko'rsatkich buyruq-istak maylining turli shakllarimi yoki bir shaklning shaxs/son kategoriyasi ma'nosi bilan farqlanuvchi variantlarimi, degan savolga javob aniq. Demak, ayonki, garchi buyruq-istak mayli shakllari qatorida olti va undan ko'p shakl, aniqrog'i, ko'rinish mavjud bonsa ham, ularning har biri mayl umumiy ma'nosini xususiylashtirishga emas, ba]ki uni shaxs-son kategoriyasi ma'nosi bilan murakkablashtirgan holda voqelantirishga xizmat qilayotganligi uchun, aniqrog'i, shakllar bu mayl uchun substansial bo'lmagan ma'no asosida farqlanayotganligi uchun buyruq-istak mayli alohida kategoriya sifatida qaralmaydi.
Ko'rinadiki, ravishdosh. sifatdosh va harakat nomi o'zaro o'zealovchi kategoriyasining efe'lni boshqa so'zlarga bog'lash va fe'lga ołga xos vazifalarini berish» UGMsini efe'lni fe'lga bog'lash• (ravishdosh), •fe'lni ołga bog•łash• (sifatdosh) va ofe'lga ot vazifasini berish• (harakat nomi) tarzida xususiylashtiradi. Ularning ichki shakllari esa boshqa kategoriyalar ma'nolari asosida farqlanadi va bu tizim (paradigma)lar kategorial ahamiyatga ega emas.
Demak, o'zbek tilida ravishdosh, sifatdosh va harakat nomi kategoriyalari emas, balki turli ko'rinishlałga ega bo'lgan uch shakldan iborat bitta o'zgalovchi kategoriyasigina mavjud.
Ravishdosh shakli va uning variantlari. «Fe'lni fe'lga bog'lash• UGMsiga ega bo'lgan ravishdosh shakli l-gachl, l-gunchal, l-ganchal, l-gandal, l-ganil, l-may/masdanl kabi variant shakliga ega. Bu variant shakllar o'zaro quyidagi tajalli ma'nolar asosida xarakterlanadi:
—davomli harakatning holat tusini ifodalash;
—davomli/davomsiz harakatga holat tusini ifodalash; [-may/masdanl — bo' lishsiz harakatga holat tusini berish. l-gaehl —harakatning boshlanish paytini ko'rsatish: l-gandal —harakatning sodir bo'lish paytini ko'rsatish; l-gunchaJ —harakatning tamom bo•łish paytini ko'rsatish; I-ganchal —harakatlarning bir paytdaligini ko'rsatish', I-ganil —harakatga maqsad ma'nosini berish; l-łnay/masdanl —bo'lishsiz harakatga holat tusini berish.
Aytilganidek, barcha variant shakllar uchun *fe'lni fe'lga bog•łash» sintaktik vazifasi umurniy,
Ko' rinadiki, variant shakllardan uchtasida turli xil «holat», qolgan oltitasida esa har xil «payt» ma'nosi ifodalangan.
shaklli ravishdosh bajaradigan vazifasining xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Bu shaklli ravishdosh ko'pincha [boshlamoql, Ichiqmoql, Iqo/moql, [ko'rmoql, [yubonnoql kabi fe'l bilan birikib keladi. Ko'p holtarda ravishdoshli birikuvlar fe'lning harakat tarzini hosil qilish uchun xizmat qiladi: (o'qib ehiqdl), (berib yubordô. Bunda faqat shakl mavjud bo'lganligi uchun mazkur ko'rsatkichli so'zshakl (o'qib, berib) ni shakl va ma'no yaxlitligi sifatida ravishdosh deb bo'lmaydi.
Ravishdosh shakllari ma'noviy munosabatini kuzatish natijasida amin bo'lish mumkinki, [-ganil va l-gunehal hokim fe'l ifodalagan harakatdan keyin sodir bo'luvchi jarayonni anglatadigan
ravishdosh hosil qiluvchi shakl sirasiga kiradi. Modallikning kuchli darajada ifodalanishi va harakatlar bajaruvchilarining umumiyligi belgisi bilan [-ganil shakli bu belgiga ega bo'lmagan [-gunchal shaklidan rarqlanadi.
Payt •ma'nosini namoyon qilganda va (-gachl shaklli ravishdoshlar harakat bajaruvchisiga munosabat jihatdan qaramaqarshi turadi. Mazkur ma'noni ifodalashda shaklli ravishdosh bilan undan keyin keluvchi hokim fe'lning bajaruvchisi bitta boⁱ ladi, [kmmjon tnoxorkasini o 't Oldirib bo%ib, javob berdi. (S.Ahm.) 1-gachl shaklli ravishdoshli qurilmada esa ravishdosh va hokim fe'l bajaruvchisi turlicha bo'lishi mumkin. Ikromjon maxorkasini o 't oldirib bo'lgach, (Ikromjon yoki boshqa kimdir) javob berdi.
Ravishdosh shakllarining paradigmatik munosabati quyidagicha:
l. «Fe'lni fe'lga bog'lash» umumiy sintaktik vazifasi bilan birlashuvchi ravishdosh shakllari «hokim fe'ldan anglashilgan harakatning sodir bo'lish paytini ifodalash• belgisi ostida ajraladi. [-a/yl, 1-may/masdanl, [-gantl shakllarida bu belgi majhu[. [-gachl, (-gunchal, (-gandal shakllarida esa ifodalangan.

2. 
   [-a/yl, 1-ganchal, [-may/masdanl, I -ganil shakllarining aravishdosh va u bog'langan hokim fe'l ifodalagan harakatlarning bir vaqtdaligini ko'rsatish• belgisiga munosabati turlicha. Mazkur belgi 1-ganchal, [-a/yl shakllarida ifodalangan. Chunki bu shaklli ravishdosh va undan keyingi hokim fe'l anglatgan harakatlar bir vaqtda ro'y beradi: kutgancha o'tirardi, kuta-kuta charchadi kabi. 1-ganil shaklli ravishdosh va u bog'langan fe'l anglatgan harakat turli vaqtda ro^sy beradi: ko'rgani keldi, aytgani ketdi kabi. Shuning uchun ular mazkur belgiga salbiy munosabatda deyiladi. [ -may/masdanl shakllarida belgi yuzaga chiqishi ham, chiqmasligi ham mumkin, Qiyoslang: shoshilib gapirdi, shoshilntasdan gapirdi (harakatlar bir vaqtda yuz bergan), o'qib javob berdi, o'qimasdan javob berdi (avval o'qish, keyin javob berish harakati yuz bergan). Bu hol ushbu shakllarning mazkur belgiga majhul, noaniq munosabatda ekanligini ko'rsatadi.
   
3. 
   [-a/yl, 1-ganchal shakllari «ravishdosh ifodalagan harakatning takroriy emasligi• belgisi bilan farqlanadi. Bu belgiga munosabat [-ganchal shaklida ijobiy va 1-a/yl shaklida maihul. Bu quyidagilar bilan izohlanadi. O'qigancha kelardi b rikuvida ravishdosh ifodalagan harakat takror-takror ytlZ bermaydi- Kelisovti qtoa ehopdi birikuvida [-a/yl shakli bir martalik harakatni ifodalaydi. O'qiy-o'qiy charchadi birikuvida esa ravishdosh ifodalagan harakat takrorlanuvchi, davomiy. (-a/yl shaklli ravishdosh, odatda, takror qo'llanadi, ayrim hollarda takror bo'lmagan holda ishlatilishi mumkin.
   
4. 
   [-gachl, [-gunchal, (-gandal shakllari o'zaro «harakatning chegarasini ifodalash» belgisi bilan farqlanadi. 1-gachl shaklli ravishdosh ifodalagan harakat hokim fe'l ifodalagan harakatdan oldin yuz beradi; borgach, aytaman. [-gunchal shaklli ravishdosh ifodalagan harakat hokim fe'l ifodalagan harakatdan keyin yuz beradi: borguncha aytaman. (-gandal shaklli ravishdosh ifodalagan harakat bilan hokim fe'l ifodalagan harakat bir paytda yuz beradi: ko ko 'rishguncha.
   

Ravishdosh shakllarining tavsiflangan alohida ma'nolari uning UGMsi tarkibidagi yondosh ma'no hisoblanadi.
Sifatdosh shakllari va uning turlari. O'zgalovchi kategoriyasining tarkibiy qismi bo'lgan sifatdosh nutqda fe'llarni otlarga (ba'zan fe'llarga) bog'lash vazifasini o•tashga ixtisoslashgan. Bu vazifa — barcha sifatdosh shakllari uchun mutlaq substansial mohiyat.
Sifatdoshlar tabiatan •fe'lni fe'lga bog'lash• belgili noto'liq ziddiyatning majhul, noaniq uzvi. Bu ziddiyatda ravishdosh kuchli a'zo hisoblanadi. Sifatdosh, asosan, fe'lni otga, qisman fe'lga (masalan, mast qiladigan kulishi, dilni vayron qiladigan yig'lashi kabi) bog'lash vazifasini bajaradi. Shuningdek, bu shakl ba'zan analitik, perifrastik shakllar tarkibida ham fe'lni fe'lga bog'lashi mumkin.
Sifatdoshlarning sintaktik imkoniyati asosida uning ma'noviy xususiyati yotadi. Bu ma'noviy xususiyat — fe'l anglatgan harakat yoki harakat natijasini narsa/predmetning belgisi sifatida nutqda voqelantirish. Shuning uchun tilshunoslar sifatdoshni sifat va fe'l oralig'ida turgan so'z sifatida baholashadi, Mana shu jihati bilan ular ravishdoshdan tubdan farq qiladi. Ravishdoshlar o'zgalashish jarayonida fe'lning lug'aviy ma'nosini o'zgartirmays unga faqat tobelovchi sintaktik vazifa yuklasa, sifatdoshlar fë'ldagi dinamik belgini barqarorlashtirib, uning Jug'aviy ma'nosini ko'proq modifikatsiya qiladi.
Manbalarda sifatdoshning quyidagi shakllari ajratiladi: (-ganl,•
(-mishl;
[-giakl;
[ -asi/gustl
[-(a)rl shakli mavjud darslik va adabiyotlarda umumzamon, doimiylik ma'nosini ifodalovchi (aytar gap, ketar odatn) sifatdosh shakli sifatida qaraladi- Lekin bu shaklning kammahsulligi va uni olgan sifatdosh ko'proq sifatga yaqin turishi o'zbek tilshunoslari tomonidan e'tirof etilgan. Chunki «uning yordamida sifatdosh hosil bo'lishi o'zbek tilida juda kam uchraydi. Mazkur ko'rsatkich yordamida qo'llanuvchi ayrim so•zlar fe'ldan ko•ra sifatlarga juda yaqin turadi: oqar suv, so'nmas hapt kabi, Hozirgi-kelasi zamon fe'lining keladi, ishlaydi va keladigan, ishlaydigan tipidagi shakli kelib chiqqach, bu shakl yordamida yasaluvchi sifatdosh hozirgizamon fe'liga aylangan» («O'zbek tili gramrnatikasi, I tom). Demak, [-(a)rl shaklini tarixiy sifatdosh shakli sifatida qarashga to'la asos bor,
[-mishl o'zbek tili tarixida tom ma'nodagi sifatdosh bo'llb, bu shaklga «perfekt kesim orqali anglashilgan harakatga nisbatan amalga oshirilgan, sodir bo'lgan harakat» ma'nosini ifodalash xos. Lekin til taraqqiyotining keyingi bosqichi va hozirgi vaqtda o'zbek tili uchun me'yor emasligi bilan xarakterlanadi. O'g'iz tillari va o'zbek tilining o'g'iz shevalariga xos bo'lgan bu shakl o'zbek tilida uchramasligi uni sifatdosh shakli sifatida qarashga imkon bermaydi.
[-(u)vchll shakli o'zbek struktur tilshunosligida sifatdoshdan keskin farq qiluvchi ismi foil (harakat bajaruvchi) hosil qiluvchi sifatida baholanganligi uchun unga sifatdosh shakllari qatoridan oirin berilmadi.
[-ajakl, [-asi/guscl shakllari — to'la arxaiklashgan sifatdosh ko'rsatkichi.
Demak, tom ma'nodagi sifatdosh shakli sifatida mazkur qatorda 1-ganl qoladi. Ma'lumki, [-ganl zamon ma'nosini ko•rsatuvchi va 1-ganl shaklining varianti sifatida qaraluvchi 1-JX)tganl, [-adigan/ydiganl shakliga shu ma'nosi bilan o'tmaydi. Har uchala shakl zamon ma'nosi bilan farqlanganligi va bu zamon kesimga nisbatan belgilanuvcWi nisbiy zamonga aylanganligi sababli, ularni sftatdosh shaklining zamon bilan farqlanuvchi ko•rinishi sifatida qarash maqsadga muvofiq.
Demak, sifatdosh shakli 1-ganl, 1-yotganl, [-adigan/ydigan) ko'rinishiga ega.
Sifatdoshning bu uch ko' rinishi o'zaro âfe'lni ołga va qisman fe'lga bog'lash• UGMsiga birday ega bo'lganligi sababli quyida ularning faqat ma'noviy tomoniga e'tibor qaratiladi.
[-ganl ko'rsatkichi bilan shakllangan sifatdoshning ma'noviy xususiyati asosida keyingi fe'ldan anglashilgan harakatdan ilgari sodir bo'luvchi harakatni predmetning atributiv belgisi sifatida ifodalash yotadi. Lekin sifatdosh ifodalagan harakat nutq momentigacha sodir bo'Jmagan bo'lishi mumkin. Masalan, Jon xorin, men borguncha shu xatni Olib borgan bolani o 'Idirib yubor (En.) Bu shaklli sifatdosh ifodalagan harakat davomiy (Sochiga bitta-ikkita Oś? orałagan xotitt chiqib eshikni ochdÔ bo'lishi ham mumkin-
To'rt holat fe'li — Hit, tur, o'tir, yur fe 'llariga qo'shilganda ham shakl ushbu tna'no bilan bo'ladi. Bu, albatta, fe'lning lug'aviy ma'nosiga bog'liq hołda yuz beradi.
I-yotganl shaklining ma'noviy mohiyati davomiy harakatni narsa/shaxsning atributiv belgisi sifatida berish. Misollar: Nay ovozi kelayotgan tepaning oldiga yetdim. (S.Ayn.) U ho” o 'tin vishillab yonayotgan o 'choqqa tikildč, (P,Tur.) Bu shakldagi davomiylik, hozirgi zamon ma'nosi, asosan, shakldagi -yot formantining ma'noviy xususiyati asosida. Chunki fe'li kesimdan anglashilgan harnkat bilan bir vaqtda yuz bergan davomiy harakatni ifodalaydi. Ma'lumki, l-ganl shakliga bajarilgan, o'tgan zamonga oid harakatni ifodalash xos bo'lib, I-yotganl shaklli sifatdoshda zamon va davomiylik ma' nosini ifodalashni -yot formanti butunlay o' zimmasiga Olgan va [-ganl shakli hissasiga faqat atributiv be ekanlikni ko'rsatish va bog'lash vazifasi qoladi.
I-adigan/ydiganl shaklining ma'noviy mohiyati doimiy harakatni narsaning atributiv belgisiga aylantirish. Bu shaklning bunday xususiyatga egaligi uning tarkibiy qismi bo'lgan I-ad/l formantining qadimda holat fe'li I-ardll bo'lganligiga borib taqaladi. Holat esa, albatta, davomiy. Xuddi I-yotganl shaklida bo'lgani kabi, I-adigan/ydiganl shaklida ham asosiy ma'noni ifodalash mas'uliyati shaklning -adi qismiga yuklatilgan bo'lib, gan qismida esa harakatni turg'unlashtirish va fe'lni hokirn so'zga bog'lash vazifasi qoladi. Misollar: l . Eng yaxshi o'qiydigan zehnli bolałami doskaga chiqarish kerak. 2. Bu akant bilan Ustaxojaning katta o 'g'li turadigan xona ekan.
Sifatdosh shakllarining ma 'noviy munosabatlari quyidagicha. Shakl UGMsida kategorial ma'no «fe'lni fe'l yoki ołga bog•łash• bo'lib, undagi yondosh ma'no afe'lga sifatlik (atributiv) belgisini
berish•dir. Shakl turlari otegishli keyingi fe'ldan anglashilgan harakatdan oldin sodir bo'lish* belgisi asosida farqlanadi. 1-ganl shaklida mazkur belgi ijobiy, 1-yotganl, [-adigan/ydiganl shakl turlarining bu belgiga munosabati majhul. Chunki ularning asosiy xususiyati tegishli fe'ldan anglashilgan harakatdan keyin yoki u bilan bir vaqtda sodir bo'lish bo'lsa-da, ba'zan kontekst talabi bilan oldin yuz bergan harakatni ifodalashi ham mumkin. Misol: Ishlayotgan kishilami keyinchalik mukofotga taqdim etasiz, 1-adigan/ydiganl shakl turining «doimiylik• belgisi ham uni mazkur belgiga befarq, majhul, noaniq munosabatli qilib qo'yadi.
Demak, ma'lum bo'ladiki, sifatdosh ham ravishdosh kabi 0'2 mikrosistemasi ichida sifatdoshlik (harakatni barqarorlashtirish, fe'lni otga va qisman fe'lga bog'lash) belgilarini muayyanlashtirish, ixtisoslashtirish jihatidan emas, balki o'zga kategoriyalarning zamon, tarz kabi ma'nolarini ifodalashga ixtisoslashishi jihatdan farqlanadi. [-ganl, 1-yotganl, 1-adigan/ydiganl qo'shímchalari turli xil sifatdosh emas, balki o'zgalovchi kategoriyaning shakli sifatida namoyon bo'ladigan bitta sifatdosh shaklining boshqa kategoriyalatga xos tajalli ma'nolar bilan farqlanuvchi ko'rinishlari.
Harakat nomi shakli va uning turlari. O'zbek tilshunosligida harakat nomi shakli sifatida quyidagi ko'rsatkichlar farqlanadi:
I—moql;