O’zbеkistоn rеspublikasi оliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi buхоrо davlat univеrsitеti

t
n
m
y
Q
Q
Q
Q
Q

bu yerda: 

y
Q
- jami yo’qotiladigan issiqlik miqdori; 
m
Q
- shisha 
yuza orqali yo’qotiladigan issiqlik miqdori; 
n
m
Q
Q
−
issiqxonaning tiniq 
bo’lmagan yuzasi orqali yo’qotiladigan issiqlik miqdori; 

Q
- asos 
orqali yo’qotiladigan issiqlik miqdori; 
t
Q
- tirqishlar orqali 
yo’qotiladigan issiqlik miqdori. 
Bunday hollarda jami yuzalarning issiqlik uzatish koeffitisenti 
9
,
1
2
,
1
−
=
K
K
m
W
2
/
bo’lsa issiqlik yo’qolishi minimal miqdorda 
bo’lishiga erishiladi. 
Tajribalar ko‘rsatishicha, gelioissiqxonalarning tiniq yuzalari 
orasidagi qatlam qalinligi 4 sm va 6 sm li polietilen plyonka bo’lganda 
namlik rejimlari normal bo’lishiga erishiladi, shunday qilib, issiqlik 

---

151 
akkumulyatorlari past temperaturali gelioqurilmalar uchun, xususan 
geliouy, gelioissiqxona, gelioparniklar uchun muhim rol o'ynaydi. 
Bir kunda gelioqurtxonada akkumulyatsiyalangan energiya 
hisobi: 

+
+
ekin
tup
ak
Q
Q
Q
(5.1) 
bu 
yerda, 
ak
Q
- 
qayroq 
toshli 
issiqlik 
akkumulyatorda 
akkumulyatsiyalangan energiya miqdori. 
tup
Q
- yer (tuproqdagi) 
akkumulyatsiyalangan energiya miqdori. 
ekin
Q
- ekinlar (o’simlik) larda 
akkumulyatsiyalangan energiya miqdori.
Havoni majburan haydashda akkumulyator bilan olingan 
Q
issiqlik 
miqdorini ko‘rib chiqamiz. Havo va akkumulyator o‘rtasidagi issiqlik 
almashishi 
uning 
kanallarida 
bo‘lib 
o'tadi. 
Kunduzi 
t
,
temperaturagacha qizdirilgan havo tabiiy tortilishi bilan akkumulyator 
kanallari bo‘ylab harakatlanadi va o‘zini issiqligini ularning 
devorlariga beradi va sekin-asta 
2
t
temperaturagacha sovib boradi, 
tungi vaqtda esa teskari jarayon sodir bo’ladi. Akkumulyator bilan 
qizdirilgan havo issiqlik miqdori quyidagiga teng: 
)
(
1
t
t
XF
Q
k
ak
−
=
(5.2) 
bu yerda, 
X
- Shaku davri bo’yicha issiqlik uzatish koeffitsienti, 
n
t
t
−
1
davridagi akkumulyator kanalida qizdirilgan havoning o’rtacha 
temperaturasi, 
k
F
- kanallning ichki sath (yuzasi) maydoni; 
'
t
- kanal 
devorlarining o’rtacha temperaturasi. 
Akkumulyatorning to’liq ish davri 
ox
H
T


−
=
(5.3) 
bu yerda, 
H

- 
akkumulyator zaryadkasi davri. 
ox

- 
akkumulyatorning elektrsizlanish davri. 
X
ning koeffitsientini 
aniqlash uchun Rummel formulasini qo’llaymiz: 

- akkumulyator 
yonma-yon turgan kanallar o’rtasidagi masofa.

- Gerber funksiyasi quyidagicha ifodalaanadi:
o
o
o
o
o
o
F
F
ch
F
F
ch
F
F






4
cos
4
4
cos
4
2
)
(
+
−
=
(5.4) 

---

152 
bu yerda, 
o
F
- Fure va Rovna kriteriysi. 



2
o
o
F
=
funksiyani 
devorlaridan foydalanish koeffitsientidan hisoblanadi va 0,92-0,24 
chegarasida (atrofida) namoyon bo’ladi: Tuproq va beton uchun u 
0,68 ga teng. 

- Rummel formulasi bilan hisoblanadigan o’lchovsiz 
koeffitsient. 
)
(
min
max
ox
H
Q
Q
Q
Q
−
=
−

(5.5) 
Bu yerda, 
ox
H
Q
Q
−
va 
ox
H


−
- davrda davrdagi akkumulyatordagi 
kanal devorlari yuzining o’rtacha temperaturasi. 
max
Q
va 
min
Q
- 
qizitish va sovitish davrining oxirida kanal devorlarining maksimal va 
minimal temperaturasi. 
Butun isitish zichligi orqali zaryadlash va zaryadsizlash davrida 
akkumulyator devorlari va havo o’rtasida issiqlik almashinuvida 
ishtirok etadigan umumiy issiqlik miqdorini quyidagi formulada 
ifodalanadi:
a)
zaryadlash davrida 
)
(
Q
t
F
Q
e
H
−
=

(5.6) 
b)
elektrsizlash davrida 
)
(
t
Q
Q
ox
−
=

(5.7) 
Bu yerda, 
e
F
- kanal devorlarining yuzasi. Bu formulaga 
kiradigan 

va 
'

issiqlik uzatish koeffitsiyenti quyidagi teoremadan 
(nazariyadan) foydalanib aniqlash mumkin.
Issiqlik akkumulyatori ichida uning yuzasiga (sirtida) havo bilan 
tarqaladigan issiqlik uzatilishini hisoblash uchun Bio 


d
B
i
=
va Pekle 
a
d
P
e

=
kriteriysini qo’llaymiz. Bu yerda, 
d
- kanal diametri, 


−
- 
havoning ms dagi harakat tezligi,

- temperature uzatuvchanlik koeffitsienti. 
Temperatura uzatuvchanlik koeffitsienti quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: 
9
e
p
C



=
(5.8) 
Bu yerda, 
p
C
- doimiy bosimda havoning issiqlik sig’imi. 
e

- 
havoning solishtirma og’irligi.

---

153 
Eslatib o’tilgan ikkala kriteriyni bog’lab turadigan funksional 
bo’lganishini olamiz. 
)
(
e
i
P
f
B
=
(5.9) 
bunda 






=
Q
d
f
d



(5.10) 
Nusselt tadqiqotlari bo’yicha: 
79
,
0
21
,
0
4
,
0
)
(




c
d
c
−
=
Demak, 
79
,
0






=






=
Q
d
C
Q
d
f


(5.11) 
bu yerda, C – koeffitsient taxminan 18 ga teng. 
X
va 
1
C

kattalikdagi bosim van am havo temperaturalarini Shaku 
qizqartirib quyidagi holatga keltirildi. 
m
d
4
3
8
,
0


=
(
soat
m
kkal
2
/
K
0
) (5.12) 
bu yerda, 
m
d
- kanalning ekvivalent diametri.