Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti
Psixika va ong rivojlanishining nazariy va konseptual asoslari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2.3. Psixika va ong rivojlanishining nazariy va konseptual asoslari
Kishi psixikasining paydo boʻlishi va rivojlanishi eng murakkab muammolardan biri boʻlib, tabiat qonunlarining mohiyatini tushunib etishga harakat qiladigan tadqiqotchilarni bu muammo hamma vaqt qiziqtirib kelgan. Materialistik yoʻnalishdagi olimlar psixikaning paydo boʻlishi uzoq davom etgan materiya rivojlanishining natijasi deb izohlaydilar. Ular materiyaning tabiatini tadqiq qilishar ekan, harakat materiyaning hayot kechirish usuli, uning tarkiban oʻziga xos ajralmas xususiyati ekanligi uchun ham materiya harakatining turli shakllarini oʻrganadilar. Harakatsiz, mutlaqo harakatlanmaydigan materiya umuman boʻlmaydi. Olamdagi butun materiya, jami noorganik va organik tabiat harakatlanish, oʻzgarish va rivojlanish holatida boʻladi. Jonsiz tabiatda harakat jism va moddalarning mexanik, fizikaviy va kimyoviy ta’siri tarzida yuz berishi mumkin. Jonli materiyaga in’ikosning biologik shakllari xos boʻlib, jonli materiyaning ma’lum bir bosqichida in’ikosning yangi shakli sifatida psixika paydo boʻladi. Har qanday jonli organizm barcha tashqi qoʻzgʻatuvchilarga nisbatan tanlangan holda munosabatda boʻladi va bu bilan jonli materiyaning sifat jihatidan yangi xususiyatini – oʻzini oʻzi tartibga solish xususiyatini namoyon qiladi. Uzoq vaqt davom etgan evolyusiya natijasida hozirgi organizmlarda in’ikosning qoʻzgʻaluvchanlikdan tortib, to uning ancha yuksak darajadagi shakllari boʻlmish sezgilar, idrok, xotira, tafakkurga qadar turli shakllarini koʻramiz. Agar jonli mavjudotlarning hayot kechirish muhiti hamma joyda mutlaqo bir xil boʻlganida, ehtimol, yer yuzi bir xil turdagi hayvonlar bilan toʻlib ketgan boʻlardi. Haqiqatda esa muhit iqlim jihatidan ham, yashash sharoiti jihatidan ham gʻoyat rang- barang boʻlib, bu organizmlarning tabaqalanishini taqozo etadi. Aks ettirish usullari yuksalgan sari hayvonlarning mazkur turi muhitning bevosita ta’siridan shunchalik ozod boʻla boradi. Yashash sharoitlarining keskin oʻzgarishi hayvonlarning joyini oʻzgartirishga majbur etishi azaldan ma’lum. Ta’sirlanuvchanlik tirik organizmning biologik 32 ahamiyatiga ega boʻlgan (biotik) ta’sirga javob berish qobiliyati demakdir. Oddiy ta’sirlanuvchanlik sodda, bir hujayrali tirik organizmdayoq seziladi. Ular muhitning ta’siriga harakatlanish bilan javob beradi. Muhit biotik ta’sir oʻtkazishi mumkin boʻlib, buning natijasida jonli organizmda protoplazmaning xossasi oʻzgaradi. Qoʻzgʻatish ta’siriga uchraydigan oʻzini tartibga soluvchi tizim sifatida tirik hujayrada qidiruv harakatlari hosil boʻladi. Biotik omillarga nisbatan oʻziga xos harakatlar bilan javob berish usullari Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|